trzymanej dz., a niższe duchowieństwo ulega podobnej karze, sądem swego bpa naznaczonej. To samo ponowiono r. 15 89 i na djecezjalnym krak. 1607, dodając jeszcze kary konc. tryd. (sess 22 c. 11 de Ref.). W statutach Jana Łaskiego r. 1530 i Mik. Dzierzgowskiego r. 1554, przeciwko bpom, przeszkadzającym klerowi w pobieraniu dz., naznaczono karę potrójnego ich nagrodzenia (Constit. prov. lib. 3 de decim. § Iłem RR. DDnt). Toż samo postanowiono już na synodzie gniezn. 1512 i na Igczyckim 1534 r. przeciwko każdemu z księży, któryby zabierał dz. drugiemu, je-(lng część kary tej na fabrykę kościoła katedr., drugą na korzyść pokrzywdzonej osoby przeznaczając (Const. prov. lib. 4 de poenis). Na wzór szlachty, wójtostwa także i sołtystwa wymawiały się często od dawania dz., lubo jeszcze za czasów bpa Bodzanty szczegółowym przepisem do tego były zobowiązane (Vol. leg. I 9 6); dla tego i synod prow. 13 26 r. powinność tę sołtystwom przypomina. Postanowiono także, iż szlachcic, uprawiający na siebie rolę kmiecą, ma z niej dawać dz., lecz nie może być znaglany do jej odwożenia (Syn. prov. 1532 i pozn. 1 738). Odwożenie bowiem snopków było prawem zastrzeżone dla rolnika; szlachcica zwolniono (Konstyt. 16 35 r.). Piszą historycy, że je Mieczysław I nakazał i dopiero Kazimierz W. zniósł dla djec. krakow., ale wkrótce to odwołał, potwierdzając dawny zwyczaj zwożenia, ok. r. 1352, jak ma Długosz (ob. Prawda y sprawiedl. istotna o de. od p. 136). Szlachcic, zamieniający rolę kmiecą na sadzawkę lub łąkę, winien byl po dawnemu uiszczać z niej dz. (Syn. prov. 1551, culm. 1641). Wydzierżawiający drugiemu role nie miał władzy zwalniać go z dz., a gdyby to uczynił, ponosi karę pozbawienia pogrzebu chrz. i św. sakram. (Const. prov. lib. 3 de dec., eulmens. 1641; Vol. leg. I 101). Młyny, kopalnie i t. p. według zwyczaju opłacały, lub wolne były od dz.; w djec. warmiń. dawały ją w terminie od ś. Marcina do Oczyszcz, N. M.P., jak stanowi synod 1 726 r. Gdzie z pola pleban zabierał snopki, tam należało go wezwać poprzednio, najwyżej trzykrotnie, z przerwą co drugi dzień, a gdyby się po odbiór swego nie zgłosił, mógł właściciel roli zabrać do stodoły, co na niego przypadało. Słuszne to prawo, uwalniające rolnika od wielu strat i krzywd, obejmują nietylko dawne ustawy kościelne, lecz i późniejsze djecezjalno (crac. 1601, ploc. 1 733). Biskupi również dawali dz. z dóbr stołowych, a zakonnicy z gruntów, które z tym ciężarem na własność ich przeszły. Jest o tem decyzja kongr. soboru tryd., przesłana bpom naszym przez nuncjusza 5 Mar. 16 34 r., jak świadczy Piasecki (Prax. epplis p. 2 c. 4 art. 9 n. 21), oraz inny dekret tejże kongregacji z 17 Czer. 1645, potwierdzony bullą Innoc. X Nuper pro parte cenerabilium, z d. 21 Lut. 1646 r.; a Zalaszowski (Jureconsult. str. 2 9) powołuje się na wyrok Roty Rzym., która ok. r. 1653 jezuitom polskim, wzbraniającym się dawać dz. pewnemu plebanowi, nakazała z tejże się uiszczać. W myśl tę odzywają się wszystkie nasze synody, przytaczając bullę wspomnioną.—VII Nowiny (novaIia) podlegały także dziesięcinie. Rozumie się zaś przez nowiny role na nowo wykarczowane, o których nie masz wiadomości, aby pierwej były uprawione. Niemało one sporów u nas zrodziły. Wielu bowiem sądziło, że do nich nie może stosować się prawo od Mieczysława I kościołom nadane. Ztąd, jeśli kiedy istotnie były grunta od dz. wolne, lub wsie wałęsy (przeniesione z miejsca na miejsce), sądzić można, iż najprędzej opór, z tego źródła pochodzący, dał im to prawo. Już be-
