Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.4 459.jpeg

skupie. Należy nadto do dziekana nadzór nad kościołami, beneficjami i duchownymi w dekanacie, utrzymanie karności kościelnej, należytego administrowania sakramentów, odbieranie od biskupa i rozdzielanie proboszczom olejów Św., czuwanie nad szkołami, których są w pewnych krajach nadzorcami. Dziekani installują na urząd proboszczów, a gdy probostwo zawakuje, tymczasowo go administrują; w razie zaś śmierci proboszcza, do dziekana należy pogrzebać go. Według przepisu soboru tryd. (ses. 24 c. Z de Ref.), tam, gdzie zwyczaj istnieje, dziekani za pozwoleniem biskupa mogą odbywać wizytę (ob ), której koszta każdy kościół ponosi. Nadto, dziekani zdają biskupowi dokładne sprawozdanie o religijnym stanie dekanatu swego i o ważniejszych wypadkach, mających z religją związek. Austrjaccy i bawarscy dziekani ubiorem się odróżniają od innych duchownych. X. A. S.
 Początek dziekanów w Polsce sięga XII wieku, chociaż późniejsze dopiero znajdujemy o nich świadectwa; synody bowiem w XIII w. mówią o nich, jako o instytucji już dawno znanej, i zwykle obowiązków dziekańskich dotykają tylko. Nie podobna przypuścić, aby ustanowienie ich w praktykę wchodząc, nie miało być kiedyś bliżej i synodalnie określone. Milczenie więc synodów naszych możemy sobie wytłumaczyć tćm chyba, że znano obowiązki dziekanów ze zwyczaju, lub że bpi mało na nich liczyli, jako mniej oświeconych, a cały ciężar pasterskiej czujności składali na archidjakonów, jako zdolniejszych. Dziekanów nazywano niekiedy archiprezbyterami, gdyż nazwy te są jednoznaczącemi (synod prow. r. 12 90). W djecezjach wrocławskiej i chełmińskiej dotąd noszą to miano; w innych zaś powszechnie dziekanami się zowią. Synod kaliski r. 1357, już dzisiejszem nazywa ich imieniem: decani rurales. Najdawniejszą o nich wzmiankę znajdujemy w synodzie r. 1285, w którym czytamy, że archidjakon i dziekani powinni zdrożności swych podwładnych wiernie bpowi donosić. Dziekan więc był pomocnikiem archidjakona i te same co on miał obowiązki, lecz te ograniczały się li tylko na jego dekanat. Podobnych też używał prerogatyw. Jeśli pleban, lub inna osoba duchowna, świecka czy zakonna, uwięzioną, skaleczoną, lub zabitą została, synod r. 1290 nakazywał interdyktem obłożyć cały archiprezbyterat (dekanat), a jeśli tą osobą był archiprezbyter (dziekan), interdykt miał się rozciągać na cały archidjakonat. Po śmierci plebana wolno im było przez rok pobierać dochody z beneficjum, by użyć ich na zapłacenie długów, na ofiary za duszę zmarłego, oraz na utrzymanie wikarjusza (synod wrocł. r. 1 297). Dziekani byli najbliższymi zwierzchnikami parafjalnego duchowieństwa, okiem i ręką bpa, jak się często o nich wyrażają synody; powinni byli znać i posiadać ustawy djecezjalne, oraz dopilnować, aby ich księga zawieszoną była w każdym kościele (synod djec. wrocł. r. 1290). W tym celu archidjakon od bpa odbierał egzemplarz przepisów synodalnych, przesyłał je dziekanowi, a ci innym kościołom, do czego obowiązani byli pod karą synodalną i suspensą ab officio (synody djec. wrocł. Roku 1305, 1415 i 1446). Na następnym synodzie dziekan powinien był zdać szczegółową relację, czy i jak zostały wykonane przepisy, uchwalone na poprzednim synodzie (syn. wrocł. r. 14 73). Ztąd niekiedy spotykały ich zasłużone wymówki i nagana. Bp wrocławski Wacław (r. 1410) stanowi, aby archiprezbyterzy odtąd pilniej swe obowiązki spełniali, mieli własne pieczęcie i dzień wykonania ustaw zapisywali. Dla tej przyczyny