cania); archiprezbyter nazywał się dziekanem, decanus, a mianowicie: archiprezbyter miejski nazywał się decanus cwitatensis, urbanus, a wiejski—decanus ruralis. Czy nazwa ta odpowiadała politycznemu podziałowi kraju, czy też została wziętą z organizacji i ustaw zakonnych, trudno stanowczo rostrzygnąć. Jednak to drugie zdanie zdaje się mieć więcej prawdopodobieństwa. Thomassiu (Vetus et nov. discip. eecles. p. 3 1. l c. 4 9) mówi, że gdy karność zakonna przeszła do kollegjów kanoników, wybierano przeora, proboszcza, albo dziekana, którzy wykonywali mniej więcej taką władzę względem kanoników, jaką tejże nazwy bracia zakonni mieli nad zakonnikami po klasztorach. A ponieważ życie kanonickie było naśladowaniem życia zakonnego, jako doskonalszego, przeto i inne duchowieństwo świeckie poczęło toż życie, według swego położenia i możności, naśladować. Jak więc zakonnicy i kanonicy zgromadzali się i pod przewodnictwem dziekana odbywali swoje zebrania (kapituły), naradzając się nad sprawami, które ich z powołania i urzędu obchodziły, tak i duchowieństwo wiejskie poczęło się zbierać na konferencje okręgami, na jakie djecezje podzielone były, i tam wybierało sobie dziekana, któryby zgromadzeniu czyli kapitule wiejskiej prezydował. Naturalną było rzeczą, że zaszczyt ten przyznawano arcbiprezbyterowi, a ztąd nazwa tego ostatniego i nazwa dziekana poczęły być za jedno uważane. To też później dziekani wiejscy byli po wszystkich djecezjacb, z tą wszakże różnicą, że nazywano ich i dotąd nazywają w jednych miejscach dziekanami wiejskimi, albo foralnymi, w innych archiprezbyterami, w innych jeszcze wikarjuszami foralnymi (mcarius foraneus). Dziekani foralni czyli wiejscy dosyć rozległą dawniej juryzdykcję posiadali, kiedy sobór trydencki (ses. 24 c. 20 de Ref.) sprawy małżeńskie i kryminalne z pod ich sądu wyjmuje i wyłącznie biskupowi oddaje. Zbieranie się duchowieństwa wiejskiego na kapituły i ustanawianie sobie prezydującego nie wszędzie w jednakowy odbywa się sposób: zależy to od praw kościelnych miejscowych i od zwyczajów przez czas uświęconych. Dziekan właściwie jest reprezentantem biskupa, to też w wielu djecezjach przez niego jest nominowanym, co ma miejsce i u nas; w innych krajach, np. w Bawarji, duchowieństwo, na kapitułę wiejską zebrane, wybiera sobie dziekana, którego wybór biskup zatwierdza, a nadto dodają tam jeszcze dziekanowi innego duchownego, z nazwą definitora (ob.), który administruje kasą dekanalną, a w razie potrzeby zastępuje dziekana. Dziekan wybierany bywa z pomiędzy proboszczów właściwego dekanatu, również i definitor, ale sekretarzem kapituły wiejskiej, który miewa nazwę testis synodalis, może być którykolwiek z księży do tejże kapituły należący. Do zebrań (kapituł) takich należą nietylko proboszczowie, ale i zakonnicy obowiązki proboszczów pełniący, oraz inni beneficjaci należący do dekanatu; mogą oni wszyscy dziekana i definitora wybierać, ale wybieralnymi są tylko proboszczowie. Wybór odbywa się prostą większością głosów i rezultat albo zaraz na posiedzeniu bywa ogłaszany, albo też, jak w Bawarji, kartki, na których głosy są zapisane, odsyłają się do biskupa. Zebrania na kapitułę w razie potrzeby następują na zwołanie dziekana, dawniej bywały one co miesiąc i zwano je kalendami (calendae), dziś odbywają się rzadziej. Dawniej głoszono na nich statuty synodalne, dla tego nie potrzebowali proboszczowie wszyscy znajdować się na synodzie djecezjalnym, teraz dziekan albo na zebraniu dekanalnem, albo przez cyrkularz ogłasza rozporządzenia bi-
