lickiej, a na wdanie się dworów: rosyjskiego, angielskiego, pruskiego i duńskiego, dyssydentom i nieunitom zapewnił prawa dawniej im udzielone, mianowicie konstytucją r. 1717 i póżniejszemi traktatami (Vol. leg. VII f. 484 tit. Rezolucja). Nie poprzestali na tóm dyssydenci, a potężni opieką mocarstw ościennych, zawiązali konfederacje: koronni w Toruniu pod marszałkiem Golczem, a litewscy w Slucku pod Grabowskim, poczćm nastąpiła konfederacja jeneralua radomska, która spowodowała zwołanie sejmu ekstraordynaryjnego w Warszawie r. 1 76 7, na którym dyssydenci i dyzunici zyskali najrozleglejsze swobody. R. 1717 przyjęto za zasadę, a wszelkie dawniej wydane prawa za zniesione uznano, wszelkie statuty jagiellońskie o heretykach i dekret księcia mazowieckiego, oraz inne uchwały, ścieśniające wolność wyznania, usunięte na zawsze, zabroniono w publicznych pismach zwać ich heretykami, odszczepieńcami, schizmatykami, lecz nieunitami, dyssydentami, ewangelikami; wiara ich nie powinna nazywać się sektą, albo herezją, lecz wiarą, religją, lub konfesją; cerkwie i zbory, wraz z cmentarzami, szkołami, szpitalami, mogą być naprawiane, lub nowe stawiane tam nawet, gdzie ich nie było, bez żądania pozwolenia zwierzchności duchów, rzyms., a jedynie za pozwoleniem króla w dobrach królewskich, a dziedzica w dobrach dziedzicznych; pozwolona wolność obrzędów, nabożeństwa, konsystorzy, synodów, szkół, seminarjów, drukowania książek do nabożeństwa, wolność zawierania małżeństw mieszanych, a ślub będzie dawany przez księdza, lub ministra tej wiary, którą wyznaje oblubienica, potomstwo zaś: synowie w ojca, a córki w matki religji będą chowane; sprawy wynikające ze stosunków religijnych odbywać się miały przed sądami w połowie z katolików, a w drugiej z osób dyssydentów lub dyzunitów złożonemi; przypuszczenie do urzędów, choćby senatorskich i dygnitarstw, nastąpiło; do pozyskania indygenatu lub szlachectwa nie potrzeba byto odtąd być katolikiem; słowem, szlachta innowierców ze szlachtą, a mieszczanie ich z mieszczanami katolikami, we wszystkićm porównani, i to tak w Koronie, jak w Litwie, Prusach i Inflantach. Obszerny akt tego traktatu, między Polską i Rosją zawartego, obejmujący wiele innych szczegółów, umieszczony jest w Volum. legum VII f. 5 70. Lubo ta umowa potwierdzoną została r. 1 7 73, jednakże osobnym aktem r. 1 7 75 zmienioną została w tćm: l) że do senatu i wyższych godności rptej nie wejdą dyssydenci i dyzunici; 2) że w stanie rycerskim mogą piastować wszelkie urzędy cywilne i wojskowe, ale posłów na sejm nie może być więcej innowierców jak trzech, t. j. po jednemu na każdą prowincję; 3) że w miejsce owego sądu mixtae religionis, sprawy rozstrzygać mają sądy asesoryjne; 4) że innowiercy mają swych umarłych chować albo bardzo rano, albo po skończonem nabożeństwie publicznćm katolików; 6) że w kościołach nowo stawianych na przyszłość po wsiach, dyssydenci dzwonów używać nie będą; 6) że sprawy rozwodów i separacji należeć mają do konsystorzy katolickich, gdy jeden z małżonków będzie katolik (Vol. leg. VIII f. 59).—Konstytucja 3 Maja, uznając religję katolicką za panującą, wolność dla wszelkich wyznań warowała. Konstytucja w. ks. Warszawskiego i konstytucja królestwa r. 182 5 orzekają, iż różność wyznań chrześcjańskich nie będzie stanowiła różnicy w używaniu praw cywilnych i politycznych. Toż samo, co do religji, powtórzył statut organiczny z r. 1832. Z postanowień dawnego prawodawstwa polskiego nie godzi się wnosić,
