raźnego lekceważenia prawa, albo gdy nie ma słusznej przyczyny (C. Tali 17 CS. 1 q. 7; C. Jnnotu.it 20 § Multa. De Elect. X 1, 6). Dzielą się jeszcze dyspensy na udzielające, które skutkują na przyszłość, i na zwrotne, które naprawiają przeszłość, np. dyspensa legitymująca nieprawe urodzenie. Inny podział dyspens jest na papiezkie i biskupie, według tego, jak je Papież lub biskupi udzielać mogą; oraz na dyspensy pro foro e.vterno i pro foro interno. Wreszcie są dyspensy wyraźne i domyślne. Pierwsze są, gdy dyspensujący wyraża od czego dyspensuje; drugie, gdy zamilcza o braku, niedostatku, lub niezdolności, jakie były w prośbie wymienione i udziela łaskę bez względu na to, że ów brak, niedostatek, lub nieudolność jej udzieleniu stały na przeszkodzie; wtedy bowiem dyspensa od braku i t. d. jest domyślną, gdyż, jeżeliby udzieloną nie była została, łaska nie mogłaby być osiągniętą. Np. Papież, proszony o udzielenie beneficium temu, kto z prawa jest niezdolnym do jego posiadania (inhabilis), mając wzmiankę w podaniu o tej niezdolności, beneficium udziela, a milczeniem niezdolność pomija; zamilczenie takie obejmuje dyspensę domyślną od niezdolności.— 4. Przypadki zwykłe, w których dyspensy udzielane bywają, są: przeszkody małżeńskiego związku niedopuszczające (ob. Przeszkody i Zapowiedzi); irreyularitates, czyli przeszkody nie dopuszczające do święceń kapłańskich (ob. lrregularitas); śluby (ob.), posty i t. d. Cenzury nie usuwają się wprawdzie przez dyspensę, ale przez absolucję, czyli zwolnienie; jednak jeżeli do nich przywiązana jest irregularitas, wtedy z absolucją łąezy się i dyspensa (ob. Rezerwaty). O każdym z tych przedmiotów mówiąc, dodamy i to, co się do dyspens odnosi. Dla tego ob. jeszcze artt. Przysięga, Officium divinum, Post, Święto, Dzieci nieprawe.—5. Forma dyspens zależy przedewszystkićm na tem, jak wymaga jedna z Reguł kancelarji, aby piśmiennie udzielane były; i łaska dyspensy, jak każda inna, chociaż już udzielona, nie może żadnego skutku osiągnąć, dopóki wyekspedjowaną nie zostanie, chyba że to będzie dyspensa domyślna, która, jak się wyżej powiedziało, mieści się w piśmie inną łaskę udzielającćm. Sposób wydawania i wykonywania dyspens różnym jest, według tego, jak je datarja lub penitencjarja wydaje. Ponieważ dyspensy od penitencjarji są sekretne i tylko służą do forum wewnętrznego, forma ich uzyskania i wykonania różni się od dyspens jawnych, i dla tego tutaj o nich nie mówimy (ob. Penitencjarja). Co zaś do jawnych, wydawanych przez datarję, prośba powinna być odpowiednią do przedmiotu dyspensy. W takich prośbach, czyli suplikach, nie może być nic opuszczonem, coby Papieża skłonić mogło do udzielenia dyspensy, a tćm bardziej coby jej udzielenie utrudniło, i to pod karą nieważności; oraz, że w suplice nie można się dopuścić tego podstępu, który się nazywa subrepcją i obrepcją, a który zależy na zamilczeniu jakiegoś szczegółu prawdziwego, lub na umieszczeniu fałszywego, mogącego mieć wpływ na łatwiejsze lub trudniejsze udzielenie dyspensy (C. Ex parte 2. de Rescrip. X 1, 3). I dla tego to wykonanie dyspensy zawsze zależne jest od sprawdzenia prośby, czyli supliki, na miejscu przez biskupa lub oficjała, a każda dyspensa ma wyraźną lub domyślną klauzulę: si preces reritatc nitantur; zaś C. Ad haec 10. de Rescrip. (X 1, 3) wymaga, aby reskrypty przeciwne słuszności lub prawu Kościoła wykonywane nie były, jako przez podstęp osiągnięte. Nadto sobór trydencki (ses. 22 c. 5 de Ref.) wydał, co do formy wykonania dyspens, następujący dekret: „Dyspensy, które jakąkolwiek władzą udzielane
