juryzdykcji, to tej niższy nad wyższym wykonywać nie może, ani przeciw jego woli działać. Ztąd wypływa, żebiskupi w prawie powszechnćm Kościoła, t. j. przez Stolicę Apostolską lub sobór powszechny postanowionemu dyspensować nie mogą (G. DUtctus 16 de Tempor. ordin. X 1, 11; C. Proposuit 4 de Concess. praeben. X 3, 8), jeżeli im na to sam prawodawca władzy nie udzielił. Udziela im zaś tę władzę albo jako delegowaną, np. przez facultates quinquen nales (ob.), albo jako zwyczajną, potestas ordmaria, i tę daje im albo w sposób wyraźny, albo domyślny. Mają przeto biskupi władzę dyspensowania w prawie powszechnćm Kościoła; a) jure ordinario, jeżeli tę władzę wyraźnie im Papież lub sobór nadał i w samem ją prawie umieścił, zaś jure extraordinario w następujących wypadkach: b) jeżeli nagli konieczność dyspensowania, a zwłoka jest niebezpieczną, periculum in mora, co wszakże stosowanem być nie powinno wtedy, gdy władza świecka nie pozwala się do Papieża udawać (Garriere, De matrimon. t. 2 n. 1090); o) jeżeli jest zwyczaj dyspensowania w danym wypadku ze strony biskupa, bez odnoszenia się do Stolicy Apostolskiej. Zwyczaj jednak powinien mieć te wszystkie warunki, jakich prawo wymaga, aby był prawomocnym (ob. Zwyczaj), d) Jeżeli zachodzi wątpliwość, czy wypadek dany jest objęty prawem, lub czy miał miejsce (dubium juris vel facti), wtedy biskup udzielić może dyspensę, zwaną ad cautelam, t. j. może dyspensować o tyle, o ile dyspensa jest rzeczywiście potrzebną; e) jeżeli wypadek jest bardzo drobny i często się trafiający (Reiffenstuel 1. i t. 2 n. 473). Ponieważ władza biskupów w powyższych wypadkach jest zwyczajną, ordinaria, może więc być delegowaną i może ją sede vacante wykonywać wikarjusz kapitularny (id. ib. 4 7 6). W prawach przez synody prowincjonalne wydanych biskupi, według św. Liguorego (1. l n. 190), mogą dyspensować swoich djecezjan. Wreszcie mogą udzielać dyspensy w prawach, przez siebie ustanowionych nawet na synodzie djece/jalnym. Proboszczowie, na mocy powszechnego zwyczaju, mogą dyspensować pojedyńczych parafjan swoich od zachowania postu, oraz w szczegółowych wypadkach, gdy nie podobna udać się do biskupa, mogą tymczasową dyspensę udzielać parafjanom od obowiązku wstrzymania się od pracy w dżień świąteczny. Od postu ogółu parafjan proboszczowie dyspensować nie mogą (S. Liguori 1. 3 n. 1032, 288). Gdy biskup dyspensuje w przeszkodach małżeńskich, na mocy danej mu jure delegato władzy przez Stolicę Apost., powinien koniecznie wyrazić, że dyspensuje jako delegat Stolicy Św., tanquam Sedis Apostolicae delegatus, a wikarjusz jeueralny, aby mógł w takich razach dyspensować, powinien, oprócz zwyczajnego mandatu, stanowiącego go oficjałem i władzę nadającego, otrzymać od biskupa oddzielną na to władzę jako subdelegat; również oddzielnego nadania władzy potrzebuje dla dyspensowania in irregularitatibus tm delicto occulto, od których biskup może jure ordinario dyspensować (Conc. Trid. ses. 2 3 c. 6 de Ref.).—3. Dzielą kanoniści dyspensy na takie, które udzielić należy, na takie, które udzielić wolno, i na takie, których nie wolno udzielać, dispensatio debita, permissa, prohibita. Dyspensa należna jest ta, która udziela się dla uchronienia wielkiego zgorszenia, lub wielkiego nieszczęścia. Jeżeli jest słuszna przyczyna udzielenia dyspensy, np. dla usunięcia czego złego, a raczej gorszego (C. Praeterea 2 de Sponsalib. X 4, 1), wtedy dyspensa jest dozwolona. Dyspensa zaś zabroniona jest wtedy, gdy albo udzieloną być nie może, bez wy-
