Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.4 425.jpeg

zastępuje zniesławienie, jakiemu uległ winny. W postępowaniu z urzędu świadkowie mogą jeszcze zeznawać po ogłoszeniu zeznań (publicatio attestationum), co jednak miejsca mieć nie może w postępowaniu na zaskarżenie strony (Schmalzgrueb. in tit. 1 1. 5 decret. n. 180). Ponieważ w dyscyplinarnem postępowaniu pod nieważnością procesu są wymagane pewne czynności sądowe, o których dotąd wspomnieliśmy, i ich porządek, tak, że jeśliby albo która opuszczoną została, albo niewłaściwie po sobie następowały, proces znaczeniaby nie miał, wyrok na nim oparty byłby żaden i nieważny, przeto wymieniamy jeszcze krótko te czynności w porządku prawnym a mianowicie: 1. Przedewszystkiem czy sprawa z urzędu, czy na oskarżenie ma być prowadzoną, należy sprawdzić corpus delicti. 2. Z urzędu postępując, sędzia powinien już mieć informację o niesławie, a w postępowaniu na skutek skargi, powinien zacząć czynność od informacji ogólnej, a potem przejść do inkwizycji szczegółowej. 3. Powinien zapozwać winnego, zbadać go, przedstawić mu fakty, na które inkwizycja jeneralna odbytą została, oraz zeznania świadków, dla informacji przesłuchanych. 4. Jeżeli winny przyznaje, że badanie i zeznania są prawne i bez zarzutu, wtedy sędzia powinien mu ich nazwiska odkryć, jeżeli zaś tego nie przyznaje, sędzia tajemnicę zachować powinien. 5. Powinien sędzia dopełnić badania świadków, czy tych samych, którzy słuchani byli przyśledztwie informacyjnem, czy innych. 6. Powinien przyjąć, wysłuchać i zbadać wyłączenia, jakie winny czyni, i jego obronę. Reszta odbywa się jak w zwykłym toku procesu (ob. Proces). Postępowanie takie sądowe ustaliło się w Kościele już na początku XIII wieku, i posłużyło za wzór dla wielu prawodawstw świeckich. Ale od XVII w. sądy świeckie poczęły przed siebie przywoływać wiele spraw, które przedtćm do kompetencji kościelnej naieżały, lub je sądzić przez sądy mieszane {mucti. fori), t. j. w części z sędziów duchownych, a w części ze świeckich złożone, co dało powód, że procedura świecka poczęła w niektórych sądach duchownych wpływać na kościelną. Wszakże pewną jest rzeczą, że niestosowanie się do tych przepisów postępowania kanonicznego, które są pod nieważnością wymagane, może skutkować nieważność wyroku, i że dla tego spełniający czynności sądowo-kościelne powinni być dokładnie z procedurą kanoniczną obznąjmieni. X. A. S.
 Dyscyplinarne prawa. W ogóle pod wyrazem disciplina (karność) rozumiemy zbiór prawideł i przepisów, odnoszących się do nauczania, ćwiczenia i osiągnienia jakiego praktycznego celu. Celem Kościoła jest połączenie ludzi z Bogiem; do tego trzech rzeczy potrzeba: l. aby człowiek starał się osiągnąć w sobie podobieństwo z Bogiem; 2. aby do tego otrzymał z łaski Bożej siłę i środki; S. aby Bogu służył i przez tę służbę go chwalił. Otóż zbiór przepisów i ustaw, któremi chrześcjanie rządzą się w pracy nad pozyskaniem podobieństwa do Boga; których się trzymają w udzielaniu i przyjmowaniu środków łaski i zbawienia, przez Boga ustanowionych; według których urządząją zewnętrzną cześć Bożą i to wszystko, co członkowie Kościoła powinni czynić i czego unikać, stosownie do stanu i powołania swego, aby osiągnęli cel od Boga Kościołowi naznaczony: to wszystko stanowi karność, czyli dyscyplinę kościelną. W ściślejszym znaczeniu stosują ten wyraz tylko do sług Kościoła, a wtedy oznacza on zbiór praw i przepisów o administrowaniu sakramentów, o sprawowaniu obrzędów, o ubiorze i postępowaniu duchownych, o podziale dje-