jako forma ciała, a zarazem duchowa samodzielna substancja (forma subsistens), jak z jednej strony zanurza sig w materjg, tak z drugiej nad nią sig wznosi. Wegetacyjnemi i zmysłowemi siłami swemi zanurza sig w materji, ponieważ owe siły w organach cielesnych mają swoje siedlisko, i działalność owych sił zawarunkowana jest temi organami. Umysłowemi zaś siłami i czynnościami swemi wznosi sig dusza nad materjg i ma działalność swoją własną, ponieważ te siły i czynności są nadorganicznemi. Ztąd dawniejsi filozofowie dzielili czynności człowiecze na czynności istoty złożonej (actiones compositi) i czynności samej duszy (a. solius animae). Pierwsze są czynnościami wegetacyjno-zmysłowemi, ponieważ dokonane być mogą tylko przez ciało i duszę razem wzigte; drugie zaś są czynnościami umysłowemi. Ze wzglgdu na tg różnicę można mówić o duszy i duchu w człowieku. Substancjalnej różnicy nie ma tu żadnej, jest tylko różnica funkcji. Dusza, uważana jako pierwiastek czynności wegetacyjnozmysłowych, może nazywać się duszą, gdy duchem nazywamy tęż samą duszę, o ile wzniesiona nad materję jest pierwiastkiem czynności umysłowych.—13. Nieśmiertelności duszy zaprzeczają wszyscy materjaliści, zgodnie ze swojćm cielesnćm o duszy pojęciem. Zaprzeczali jej też awerroiści, ponieważ jako monopsychiści uznawali tylko jednę powszechną duszę, nie zaś dusze indywidualne. Wreszcie, zaprzeczają jej panteiści, ponieważ u nich dusza jest tylko pewnym sposobem przejawu Bożego bytu, w którym następnie niknjgj^taeciwko wszystkim t.ym błędnym doktrynom bronią nieśmiertelności następujące dowody. 1./Podstawą nieśmiertelności duszy jest jej niezepsowalność (incorruptibilitfe), t. j. naturalna niemożność, aby dusza mogła uledz rozkładowi naturalnym jakim procesem, i tym sposobem zniknąć z rzeczywistości. Jeżeli tedy dusza ma być nieśmiertelną, musi z natury swej być niezepsowalną. Jest zaś taką w rzeczy samej, ponieważ jako istota niezlożoną, nie mająca części, na części rozłożyć się może. Przypadkowemu zepsowaniu wreszcie ulegałaby wówczas, gdyby istnienie jej zależało od ciała, zepsucie ciała pociągnęłoby wówczas za sobą zniknięcie duszy; ale, jak wiemy, dusza, jako forma substancjalnie istniejąca (f. subsistens), potrzebuje ciała tylko dla uzupełnienia rodzaju, nie zaś dla swego istnienia. 2) Ale nieśmiertelność jest coś więcej jeszcze niż niezepsowalność: polega ona bowiem nietylko na tém, że dusza po śmierci ciała istnieje dalej, ale nadto, że żyje jako istota świadoma siebie, myśląca i chcąca. Nazywamy to nieśmiertelnością i tylko taka jest nieśmiertelnością w właściwem tego wyrazu znaczeniu. Taka nieśmiertelność jest dla duszy możliwą. Gdyby wszystkie czynności życia duszy z istoty swej przywiązane były do organów cielesnych i od nich zależały z swej natury, wówczas dalsze życie duszy po śmierci ciała byłoby niemożliwe. Ale są czynności duszy nadorganiczne, niematerjalne, jak myślenie, chcenie woli, i dla tego dusza może je wykonywać bez ciała, a zatem i żyć może dalej. Wprawdzie naturalne poznanie duszy jest tego rodzaju, że przez zmysłowość dochodzi ona do poznania umysłowego, i dla tego w myśleniu swojćm zależy od zmysłowych czynności życia; ale ztąd wnosić jeszcze nie można, że dusza, po oddzieleniu od ciała, całkowicie pozbawioną jest władzy poznawania. Dusza bowiem jest nietylko formą ciała, ale nadto istotą duchową, musi tedy sama w sobie mieć władzę poznawania, w sposób właściwy istotom czysto duchowym. Takiém też
