Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.4 370.jpeg

1 755 in-4). Cale Glossarium... przedruk, w Frankfurcie n. M. 1689; wyd. nowe znacznie pomnożone przez benedyktynów kongr. św. Maura, Paris 1738—36, 6 T. f.,przedruk Yenet. 1 787, Basileae 1 762; do tego Supplementum D. P. Carpenterii (Carpentier), Paris 1766, 4 v. f. Adelung streścił edycję benedyktynów i dodatki Carpentier’a, sam także wiele not i objaśnień dodat (Halae 1 772 — 83, 6 v. in-8). Ostatnie całkowite wydanie: Glossarium med. et inf. lat. conditum a Carolo Dufresńe Domino Du Cange, cum supplementis intcgris monachorum ord. S. Ben. D. B. Carpenterii, Adelungii, aliorum, suisgue digessit G. A. L. Henscbel, Paris ap. I)idot, 1840—50, 7 T. in-4; w tomie VII mieści się Glossarium gallicum, indices, tabulae et dissertationes. 2) Glossarium ad scriptores mediae et inUmae graecitatis, Paryż i Lyon 1688, 2 v. f. Oba te Glossaria są wybornemi dykcjonarzami wszystkich zwyczajów i instytucji wieków średnich; wartość ich podnosi mnóstwo tekstów, wyjętych z kronik, kapitularzy, dyplomatów i t. p. na potwierdzenie każdego znaczenia wyrazu. Na końcu dodany spis autorów i innych źródeł. Szczegóły o Du C. w ostatniej edycji Glossarii med. et inf. lat. przy t. I i VII. Cf. Du Pin, Biblioth. des aut. eccl. J. N.
 Duch. Duchem nazywamy substancję niematerjalną, niezłożoną, a obdarzoną rozumem i wolną wolą, a zatem istotę świadomą siebie. Duchem najwyższym, niestworzonym jest Bóg (ob.), duchami stworzonemi są anieli (ob.), dusze ludzkie (ob. dusza), a po upadku części aniołów i djabli (ob.). Wyraz duch, spiritus, itveó[i,a (od iivsn>, spiro), hebr. nejesz, tchnienie, wzięty z jednego z najsubtelniejszych objawów życia fzycznego, z oddychania, przeniesiony jest na oznaczenie niewidzialnego, niedostępnego dla zmysłów, nadorganicznego i realnego pierwiastku życia. W tem ogólnem znaczeniu brali ten wyraz naturaliści starożytności (Aristot, De mundo 1. IV; de Spiritu 1. III c. 6. Cicero, De natura Deor. II c. 55. Galen. Opp. Hipp. et Piat. 1. VI.), używając znowu na oznaczenie ducha ludzkiego (duszy) wyrazów: ^o/ty ^ooę, anima, animus, mens; a na oznaczenie ducha najwyższego także wyrazu vooę, v«gatę—myśl czysta, jako nąjwyższy motor świata. I resztki pierwotnej tradycji rodu ludzkiego i rozumowa świadomość siebie, pomimo zaciemnienia prawdy w poganizmie, wskazywały zawsze człowiekowi na wewnętrzny w nim wyższy pierwiastek życia, a porządek i rozum panujący w świecie przypominał mu znowu najwyższą, rozumną jednostkę, i ducha najwyższego, panującego w świecie i nim rządzącego. Tylko wzmagające się ustawicznie w poganizmie niemoralne, rozpasane życie, i idące w ślad za niem wykrzywianie pojęć, prowadziło człowieka do coraz powszechniejszego przeczeuia ducha tak w sobie, jak i najwyższego ducha po za sobą. Człowiek żyjący po zwierzęcemu podobał sobie w twierdzeniu, iż jest tylko materją, tylko zwierzęciem, i że po za materją nie ma żadnej innej rzeczywistości. Jest to chwila głębokiego bardzo upadku ludzkości; nawet w wybranym ludzie izraelskim, przeznaczonym do przechowywania wielkich prawd Objawienia, zgniliznie materjalistowskiej ulega dość znaczna część narodu (cf. art. Saduceusze). Ocalałe w poganizmie od wpływu materjalistowskiego umysły popadają w panteizm, mieszając Ducha Stwórcę z duchami stworzonemi, ducha-osobę z nieosobistćm abstrakcyjnem pojęciem powszechnego życia natury. Chrystjanizm dopiero odnowił i oczyścił znów pojęcie ducha. ’ N.