u Druzów przechowuje się podanie, że Hakem zniknął pod ziemią, że wszedł w mur, który zowią murem aleksandryjskim, i że w tym murze pozostanie, dopóki mu się nie podoba wyjść z niego. Księgi religijne Druzów nauczają, że Bóg jest jeden, że nie można go określać żadnemi przymiotami, które mogą tylko służyć istotom stworzonym, że nie ma ani początku, ani końca, że jest stwórcą i zachowawcą wszech rzeczy, sędzią świata, i że wszystko podług jego woli się dzieje. Religja Druzów w ścisłem znaczeniu nazywa się łauchid, t. j. uznawanie jedności, a wyznawcy jej nazywają się mowahhedun. Powiadają, że kto chce pojmować Boga, powinien unikać obydwóch dróg zarówno niebezpiecznych: drogi porównania (taschih) i drogi przeczenia (iaatil). Nie należy porównywać Boga ze stworzeniami, ani przypisywać mu przymiotów, które są tylko określeniami własności stworzeń. Wszelkie wyobrażanie sobie Boga, jakie zwykli czynić ludzie, jest obrazem człowieka wystawiającego sobie Boga, jak zwierciadło odbija przeglądającą się w nićm osobę. Ztąd też obraz Boga każdy sobie inaczej wystawia. Jeżeli, mówią Druzowie, przypisujemy jakie przymioty Bogu, to o nich można myśleć bez zastosowania ich do Boga, a wtedy istnieją też przymioty same przez się; przyznając je zaś Bogu, niweczą one Jego jedność. Nie można mówić, że Bóg jest dawnym, źe jest pierwszym i ostatnim, że ma duszę, ponieważ wszystkie te przymioty właściwe są tylko stworzeniom; można tylko mówić o Bogu, że jest, a więcej nic. Wszystkie również nazwy Boga, znajdujące się w religijnych książkach njabometańskich, nie odnoszą się do samego Boga, lecz do kapłanów religji Druzów. Bóg, dodają Druzowie, wcielał się w rozmaite osoby: ostatni raz objawił się w Hakemie. Pierwsze wcielenie Boga miało miejsce przed stworzeniem Adama. Po stworzeniu wcielił się w osobę Abu Sacharja Samami, potem w osobę Alya’ego, później w Mahometa, syna Abd-Allah, którego tajemnicze imie jest Mahdi; następnie zjawił się pod imieniem Moil, w postaci kupca, i w osobie Kajerna, syna i następcy Obaid Allaha. Druzowie nazywają Bóstwo panem, który jest jedynym, wiecznym, nie mającym ani żony, ani dzieci. Człowieczeństwo w Hakemie czerpie swą wielkość i niezmienność z wielkości i mezmienności Bóstwa w nim ukrytego. Natura ludzka Hakema ściśle połączoną jest z naturą boską, człowieczeństwo jego jest dawniejszem od wszelkiego stworzenia, jest ono pierwowzorem wszelkiej formy ludzkiej. Bóstwo powinno się było objawi* pod postacią ludzką, dla przekonania ludzi o swem istnieniu. Lecz natura Hakema ludzko-boska, tak jak ją ludzie pojmują, jest tylko pozorem, złudzeniem; z pism nawet religijnych nie można poznać boskiego człowieczeństwa Hakema. Tak więc narodzenie Hakema 875 rokn hegiry i wstąpienie jego na tron r. 386, było tylko złudzeniem. Imię Al-iiakem Beamr AUah (panujący z rozkazu Boga), Hamsa przemienił na Al-Hakem Besatih (panujący sam w imieniu swojćm), nazwał go także Al-Kajem, t. j. ten, który trwa i wznosi się. Słudzy religji Druzów dzielą się na klasy, imiona ich oznaczają ich urząd. Pierwszych pięciu ma następujące imiona: rozum, dusza, słowo, poprzednik, następca. Trzy pośrednie klasy nazywają się: zastosowanie, otwarcie i zjawienie. Po tych następują trzy klasy niższe: wołający, usposobieni i przełamujący. Pięciu pierwszych są częściami jeduej całości, podobnie jak z pięciu części składa się zapalona świeca, t. j. z wosku, knota, podwójnego płomienia i świecznika. Świeca bowiem paląc się, ma dwojaki płomień: grubszy i de-
