Ojcu i Synowi i Duchowi Św., jak była na początku, teraz i zaicsze i na wieki wieków. Amen. D. mniejszą (bo a tej tu tylko mowa) kończy sig każdy psalm w nabożeństwie publicznym i prywatnem. D’g, jako wystawienie Boga w ogóle, lub pojedynczych Osób Trójcy śś., znajdujemy już w Gal. 1, 3. 5.Eph. 3, 14. 21. Rom. 1 1, 33. 36. 16, 27. I Tim. 1,17. Hebr. 13, 21. Apoc. 5, 13. II Petr. 3, 18. Pierwiastek znajdujących sig tamże wyrażeń doxologicznych jest: Gloria Patri et Christo (Filio) et nunc et in saecula saeculorum. Amen; lub: Gloria Deo et nunc et in saecula saecuLorum. Amen. Z tego następnie ukształtowała sig D. taka, jak ją dziś odmawiamy. Naturalną było bardzo rzeczą, że gdy w formie chrztu Zbawiciel obok Ojca i Syna nakazał wj^mieniać i Ducha Św., poczgto w doxologii, już przez Apostołów podanej, dodawać trzecią Osobg Trójcy śś. Nie znajdujemy Jej jeszcze w Uście św. Klemensa Rzym. do Koryntjan (c. 20, 50, 56), bo ten prawie tak samo wyraża sig, jak w listach apostolskich. Najdawniejszym śladem doxologii, w której jest wzmianka i o Duchu ś., są zakończenia w aktach męczeńskich Św. Ignacego (ob.) i Św. Polikarpa (ob.). Pierwsze, pisane w początkach II w., kończą się: Jezusa Chrystusa, przez którego i z którym Ojcu chwała i moc, z Duchem Św., w świętym Kościele na wieki wieków. Amen; drugie, mało co późniejsze, mają podobne zakończenie, dodane w III w.: ....Pan nasz Jezus Chr. w królestwie niebieskiem, z Ojcem i Synem i Duchem świętym na wieki wieków. Amen. W tem ostatniem zakończeniu widać, że doxologia nie jest już formułą dowolną, lecz niejako obowiązkową, i możnaby nawet mniemać, źe jest obowiązującą w tych wyrazach, a nie w innych. Tok bowiem mowy wymagałby zakończenia takiego: ...P. N. J. w król. nieb. z Oj. i Duchem ś. na w. w. A. Pionius zaś (który przepisywał akta męczeństwa św. Polikarpa), wymieniwszy raz J. Chrystusa, jak mu wypadło z treści, wymienia Go drugi raz, jakby z obowiązku formuły doxologicznej. Można więc powiedzieć, że dzisiejsza nasza D. uformowała się najpóźniej w w. II; wtedy już bowiem zawierała w pierwszej części to samo, co dziś; druga zaś część (Jak była na pocz. i t. d.) zawierała wtedy tylko ogólne wyrażenia czasu przeszłego, teraźniejszego i przyszłego, w wyrazach: na wieki wieków. Amen, lub t. p. Rozszerzenie tej drugiej części spotykamy w Constit. Apost. I. 8 c. 12: „Wszelka chwała, uszanowanie, dziękczynienie, cześć, pokłon Ojcu i Synowi i Duchowi św. teraz i zawsze, i w nieskończone i wieczne wieki wieków. Amen.“ A że ksigga 8-a Konstytucji apostolskich jest zbiorem z dawniejszych ksiąg liturgicznych i jest to najdawniejszy pontyfikat (ob.), jaki nas doszedł, więc śmiało można twierdzić, że w polowie III w. (bo wtedy jnż były pontyfikaty), jeżeli nie wcześuiej, wyrazy teraz i zawsze i na meki wieków. Amen, w doxologii powszechnie były przyjętemi. Za św. Bazylego W. doxologia już była tak ustaloną, ie, jak mówi tenże Św. doktor (Lib. de Spiritu S. c. 27. cf. c. 25), nie wolno w niej zmieniać i na z i mówić z Duchem Św., zamiast i Duchowi św. Okazję do ustalenia tego dali prawdopodobnie arjanie, którzy przez dodatki, lub zmiany, chcieli doxologię do swej doktryny naciągać; lecz już za czasów arjańskich w IV w. wszelkie psalmy i hymny w kościele iloiologią kończono (Cf. Sozomen, Hist. Eccl. 1. 8 c. 10, 19, 20). W piśmie de lirginitate (c. 14), przypisywanein św. Atanazemu W., znajdujemy, że w modlitwie po stole powtarzano trzykrotnie słowa Psal. 11 o, 4. 5. „Miłosierny i litościwy Pan uczynił pamiątkę dziwów twoich, dał
