ostatnią rzeczy doskonałością; miłość zaś łączy nas z Bogiem, ostatecznym cełem duszy ludzkiej. Co się tyczy rad ewangelicznych, tak zalecanych w Nowym Test., wypelnianianie ich wielce się przyczynia do chrześcjańskiej doskonałości; nie należą one jednak do jej istoty, ale są środkiem, najlepiej do niej prowadzącym: secundario autem et instrumentałiter perfectio consistit in consiliis... Et ideo consiłia sunt guaedam instrumenta perceniendi ad perfectionem, dum dicitur (Math. 19, 21): si vis perfectus esse, vade, rende omnia guae habes et da pauperibtis et veni seguere me (5. Th. 1. c. 3). Z ostatnich słów (Mat. 1. c.): „jeżeli chcesz być doskonały...“ Ojcowie śś. nauczają, że wyrazy „a przyjdź, pójdź za mną“ oznaczają doskonałość chrześcjańską istotną, poprzednie zaś wskazują tylko narzędzie, czyli środek doskonałości. Źe od najdawniejszych czasów tak zawsze w Kościele uczono i rozumiano, przekonywają słowa Kassjana (Collat. 1. 1, 7): „ogołocenie się ze wszystkich dóbr doczesnych nie jest doskonałością, ale tylko środkiem doskonałości, albowiem nie na uićm zależy cel życia, ale przez nie dochodzi się do celu.“ Toż samo powiedzieć należy i o cnotach moralnych w stosunku do doskonałości. Tu znowu przytaczamy słowa ś. Tomasza (1. c. art. l): „Może być coś doskonalćm dwojakim sposobem: najprzód w swojej istocie, gdy nie brakuje żadnej części, bez których rzecz istniećby nie mogła, taką np. jest doskonałość człowieka, złożonego z ciała i duszy. Powtóre, może być rzecz jaka doskonałą w sposobie przypadłościowym (accidentalis) istnienia, jak np. w kolorze, postaci i t. p. Życie zaś chrześcjańskie szczególnie opiera się na miłości, przez którą dusza z Bogiem się łączy... i dla tego doskonałość życia chrześcjańskiego wprost polega na miłości, a drugorzędnie tylko na innych cnotach.“ Podobnie uczy św. Hieronim (Epist. ad Eustoch.): „strzeż się, abyś się nie uważała za świętą, gdy poczniesz swe ciało umartwiać postem.“ Nie należy ztąd wnioskować, aby można było lekceważyć rady ewangeliczne i pomijać cnoty moralne, jako nie należące do istoty doskonałości, albowiem doskonałość jest wzrostem i szczytem cnót, a zatćm bez nich drogą zwyczajną osiągnąć jej nie można. Wprawdzie może Bóg cudem swej łaski tak gorącą miłość Bożą rozniecić w sercu, źe ona już stanie się źródłem wszelkich dobrych uczynków, ale zwykle Bóg tego cudu nie działa; kto chce dojść doskonałości, musi tćm pilniej ćwiczyć się w dobrych uczynkach i cnotach chrześcjańskich. Co do sposobu dojścia do doskonałości, ob. Asceza. Doskonałość chrześcjańska, tu opisana, ma według św. Tomasza trzy stopnie: początek, środek i koniec, czyli jest początkową, postępującą i zupełną: in omni humano studio est invenire principium medium et tinem: et ideo status spiritualis serritutis et libertatis in tria distinguitur: principium ad quod pertinet status incipientium; medium ad quod pertinet status proficientium; et finem ad quem status perfectorum spectat (II 2 qu. 163 art. 4). Te trzy stopnie doskonałości chrześcjańskiej odpowiadają u teologów znanym trzem drogom: oczyszczającej, oświecającej i jednoczącej (via purgativa, illuminativa et unitiva). Wszyscy, dążący do doskonałości, te trzy drogi przebiegać muszą. Jeżeli dusza jest w stanie początkowym doskonałości, znajduje się na drodze oczyszczającej; jeżeli zaś postępuje i wzrasta w doskonałości, jest na drodze oświecającej; jeżeli zaś dochodzi do zupełnej doskonałości, znajduje się na drodze jednoczącej. Określenie szczegółowe stanu doskonałości odpowiadającej trzem drogom, obacz u św. Tomasza (Summ. theol. 2, 2 qu. 24 art. 9). Do-
