Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.4 273.jpeg

zostawił Petavius (ob.), De theologicis dogmatibus. W nowszych czasach dobrą historję dogmatów napisał Klee (ob.).

 Dogmatyka. Wyraz ten dwojakie ma znaczenie. Raz oznacza naukę i pojęcie religijne, bądź pojedyńczego jakiego człowieka, bądź całej korporacji, czyli społeczności duchownej. W tém znaczeniu mówimy np. o dogmatyce Orygenesa, t. j. o dogmatycznych tego męża przekonaniach i twierdzeniach; albo o dogmatyce Kościoła katolickiego, t. j. o zasadach nauki jego i zebraniu jego dogmatów. Powtóre zaś, i to najczęściej, oznacza ten wyraz naukę teologiczną, a mianowicie naukę o dogmatach; czyli, jeszcze ściślej rzecz określając i — podział dogmatów na teoretyczne i praktyczne (ob. Dogmat) za podstawę do podziału teologji przyjmując — dogmatyka będzie to umiejętność mająca za przedmiot naukę wiary Kościoła. Teologja dogmatyczna, ze względu na swą treść rzeczową, jest jedną tylko nauką. Ponieważ jednak może i powinna względem tej treści różne spełniać naukowe zadania, przeto, odpowiednio do tych różnych zadań, różne otrzymuje nazwy. I tak: 1) gdy w ogóle uzasadnia wiarę w dogmat kościelny, nazywa się dogmatyką generalną, czyli fundamentalną, która, jako taka, zupełnie się rozwinęła dopiero w przeszłym wieku (Gotti, Widmann i inni). Ponieważ formalnie nie wychodzi ona jeszcze z wiary, przeto właściwie stanowi raczej wstęp do dogmatyki, niż część jej organiczną, i może być nawet uważaną za pewien rodzaj filozofji stosowanej. Nosi ona jeszcze nazwy: Tractatus de vera religione, Demonstratio chrittiana et catholica, albo też, z powodu przemagającego kierunku obrończego, nazywa się apologetyką. Może też 2) same dogmaty wykładać i zestawiać, aby je, jako takie, ze źródeł Objawienia udowodnić; wówczas nazywa się dogm. pozytywną, albo teologją pozytywną (u niektórych poprostu dogmatyką). Jeżeli przytém przeważnie dąży do odparcia błędów przeciwnych i do wykazania ich bezzasadności, występuje jako teologja polemiczna, czyli kontrowersyjna, w której zazwyczaj mniej już chodzi o ściśle systematyczny rzeczy wykład. W tym kierunku dogmatyka rozwinęła się zupełnie od XVI wieku w walce z protestantyzmem (Bellarmin), a niebawem i w interesie samej nauki (Petavius, Thomassinus). Może wreszcie, 3) opierając się na dogmatach, rozpatrywać je w ich istocie i związku, w ich przyczynach i skutkach, próbując rozwijać je w ostatecznych ich następstwach. Wówczas nazywa się: dogm. spekulacyjną, w przeciwieństwie do teologji pozytywnej lub teologją systematyczną, ponieważ ten sposób traktowania prowadzi do systematycznego rzeczy ujęcia; lub teologją poprostu, w specjalném tego wyrazu znaczeniu, mianowicie jako systematyczną wiedzę, przez rozum rozwiniętą z wiary w słowo Boże, naukę wiary (Glaubenswissenschaft), w znaczeniu niektórych nowych teologów niemieckich; wreszcie teol. scholastyczną, ponieważ a) uprawianą była w interesie nauki w katolickich szkołach wieków średnich, i że b) rezultaty jej przynależą więcej szkołom uczonym, niż rezultaty teologji pozytywnej, po większej części wychodzące na powszechnie znaną naukę wiary. Nauka wiary, jaką ogłasza Kościół, jest rzeczywistością i podaną jest przedmiotowo, a zatém dogmatyka z tego względu zawsze jest umiejętnością pozytywną. Pozytywnej zaś umiejętności zadaniem jest nie domyślać się, coby być mogło, ale dochodzić, co rzeczywiście jest; nie gubić się w przypuszczeniach, ale przedstawiać to, co ma sobie podaném, a przedstawiać tak, iżby rzeczy dane przedmiotowo mogły być od każdego poznane i po-