decr. de Symb. fid.). Podobnież i katechizm trydencki zowie symbol, fundamentem i zebraniem prawdy (verilatis fundamentum et summa), pojedyńcze zaś orzeczenia tej prawdy artykułami, bo jako członki ciała, powiada, dzielą się na stawy (articuli), tak i w tem wyznaniu wiary punkty poosobno i oddzielnie podane nam do wierzenia, słusznie i odpowiednio artykułami zowiemy“ (P. i c. l qu. 4) Lecz artykuły w składach wiary sawarte nie zamykają jeszcze szeregu dogmatów przechowujących i ogtazzających się w Kościele, i dla tego, obok artykułów wiary, są dogmaty formalne, nierozdzielnie należące do nauki Kościoła, choć nie zamieszczone w symbolu. Są to prawdy chrześcjańskie, nieomylną powagą nauczającą (magisterium) Kościoła określone, które zatem poczytują i przyjmują się, jako wchodzące w całość systemu prawd objawionych. Takiemi dogmatami formalnemi są np. orzeczenia soboru trydenckiego o łasce, o wolnej woli, o sakramentach i t. d. Kościół je uroczyście i jawnie za takowe ogłasza i wszystkim chrześcjanom, na równi z artykułami wiary, do wierzenia podaje. Toż samo zupełnie stosuje się i do innych dogmatów, bądź na soborach powszechnych, bądź w jakibądź inny sposób autentycznie przez Kościół orzeczonych. Są to pod każdym względem prawdy wiary, i zaprzeczanie ich jest herezją. 6) Oprócz artykułów wiary i dogmatów formalnych, mamy jeszcze dogmaty materialne (dogmata materialia). Jest bowiem w Piśmie iw. i w tradycji wiele prawd, w które każdy chrześcjanin mocno i niezachwianie wierzy, lubo Kościół jeszcze ich wyraźnie nie sformułował, bo jeszcze mu do tego kacerskie przeciwko tym prawdom błędy, lub inne podobne okoliczności nie dały powodu. Takie to prawdy, a jest ich wiele, jak np. o przymiotach Bożych, o naturze, o duchu stworzonym, o człowieku i t. p., w Piśmie św. i w tradycji zawarte, a w składach wiary i w dogmatach formalnych albo zgoła nie wspomniane, albo tylko napomknięte, zowią się dogmatami materjalnemi i, równie jak poprzednie, należą do dogmatycznego zasobu Kościoła. 7) Dogmaty rozwinięte i nierozwinięte (dogmata e.rplicita i impHcila). Do rzędu rozwiniętych należą wszystkie dogmaty nieomylne, powagą Kościoła za prawdę od Boga objawioną ogłoszone, wszystkie zatem artykuły wiary i wszystkie dogmaty formalne są zarazem dogmatami rozwiniętemi. Nierozwiniętemi zaś zowią się prawdy, w innych dogmatach jakoby zamknięte, w nich i z niemi zarazem postawione, ale jeszcze z nich nie wyprowadzone jako dogmaty odrębne i samoistne, lecz mimo to każdej chwili z nich wyprowadzić się mogące i naturalnćra następstwem z nich wynikające. Są to więc jakoby naturalne i konieczne wnioski, z innych dogmatów wypływające, tak, iż samo orzeczenie tych ostatnich służyć może i służy tamtym za dowód i podstawę. Tak np. nauka o Niepokalanćm Poczęciu N. P. Marji, nim przez uroczyste orzeczenie stała się dogmatem formalnym, była dogmatem nierozwiniętym, zawartym w dogmacie rozwiniętym o boskiem tejże N. Panny Macierzyństwie; podobnie, przed wyrokiem soboru watykańskiego, nauka o nieomylności Papieża w rzeczach wiary i obyczajów, była dogmatem nierozwiniętym. Dopóki jednak nieomylna powaga Kościoła nie wyda swego wyroku, i nie nastąpi potrzeba bliższego i jasnego w tym względzie orzeczenia, dogmaty takie pozostają w stanie: 8) sentencji, czyli wniosków teologicznych (sententiae sive conclusiones theologicae). Pod względem znaczenia i wartości wnioski takie, o ile są istotnie teologiczne, to jest uzasadniono i prawdziwe, równają się dogmatom mate-
