drugie presuponują swobodne w czasie działanie i stworzenie (jak dogm. Odkupienia). 4) Dogmaty czyste i mieszane (dogmata pura et mixta) czystemi zowią się dogmaty tylko przez Objawienie podane i ztąd znane, i dla tego nazywane jeszcze tajemnicami wiary (mysteria fidei); mieszanemi zaś nazywają te dogmaty, które i rozumem poznane byó mogą. Do rzędu pierwszych zaliczają się dogmaty: o Trójcy Najśw., o Odkupieniu, o Wcieleniu Słowa, o Eucharystji i t. d,; do drugich: dogmat o bycie i jedności Boga, o nieśmiertelności duszy i t. p. Podział ten o tyle jest uzasadniony, że są istotnie dogmaty wiadome nam z Objawienia pozytywnego, które zarazem mogą się zaliczyć do prawd rozumowych, jakiemi są np. prawdy tylko co wymienione. Bezwzględnie jednak i bezwarunkowo takowy podział utrzymać się nie może. Bo najprzód niejedna z tych prawd, poczytujących się zwykle za rozumowe, zasadza się na szczątkach pierwotnego Objawienia, tak iż w gruncie i to może być dogmatem Objawienia, co Bię zrazu wydaje dogmatem samego rozumu. Dość tu napomknąć dogmaty o pierwotnym stanie człowieka, o grzechu pierworodnym i t. p., o których i u pogan przechowywały się niejakie wyobrażenia. Powtóre zaś, co się tyczy dogmatów zawierających w sobie takie prawdy, które niewątpliwie mogą się zwać rozumowemi, jak np. byt Boga i t. p., pociąganie takowych pod kategorję dogmatów mieszanych łatwo może naprowadzić na to błędne zdanie, jakoby te prawdy równie dobrze mogły być poznane rozumem jak i z Objawienia, jakoby zatem Objawienie w tym punkcie nic więcej w sobie nie zawierało nad to, czego i rozum nauczać może. Lecz kto porówna, choćby tylko powierzchownie, to co poganie, idąc za samćm tylko światłem rozumu, powiedzieli o Bogu i o nieśmiertelności duszy, z tem, czego o tych prawdach uczy nas Objawienie, ten łatwo, jeśli jest dobrej wiary, przyzna ogromną różnicę, zachodzącą między dwojaką nauką, z tego dwojakiego źródła pochodzącą, i jako pierwsza, w porównaniu z drugą, jest chwiejną, niepewną i niedostateczną. Tćm bardziej zaś od czasu przyjścia Chrystusa jawną jest rzeczą, że wszelka filozofja, jakkolwiekby o własnych tylko silach chodzić chciała, ma przy boku swoim Objawienie, którego światłem, świadomie czy nieświadomie, się orientuje. Nie możemy więc przyznać by w tem, co się zowie dogmatem mieszanym, czynnik ludzki, t. j. rozum, mógł się stawiać na równi z czynnikiem boskim, t. j. Objawieniem; a zatem i podział takowy nie może zawsze być ścisłym, ani tćm bardziej nie da się bezwarunkowo przeprowadzić, co jednak bynajmniej nie ma znaczyć, byśmy zgoła przeczyli rzeczywistemu istnieniu prawd rozumowych, obok prawd pozytywnie objawionych. Zresztą już i z tego względu podział, o którym tu mowa, nie jest ani potrzebny, ani odpowiedni, że w dogmatyce o tćm tylko się traktuje, co z Objawienia boskiego pochodzi i do zakresu nauki Kościoła należy, a to co leży po za obrębem Objawienia, pozostawia się filozofji. 5) Artykuły wiary i dogmaty formalne (articuli fidei et d. formalin). Artykułami wiary zowią się te dogmaty, które wchodzą w skład autentycznych symbolów Kościoła, jak np. składu apostolskiego, symbolu nicejskiego. Każdy artyknł tćm samćm, że jest zamieszczony w symbolu, ma toż samo co i cały symbol wysokie znaczenie. Symbol, według orzeczenia soboru trydenckiego, jest to zasada i mocna a jedyna podstawa wiary: Symbolum fi’lei, tanguam principium illud, in quo omnes qui fidem Christi profitentur, neeessario conoeniunt, ac fundamentum firmum et unicum etc. (sess. III
