powiada naszej naturze. Dobro przeto w psychologicznym znaczeniu jest w ogóle to, co naturze naszej odpowiada, i dla tego jest pożądanćm. Zauważyć należy, że pojęcie dobra rozciąga się tu i do istot stojących niżej od człowieka; wyrażamy się bowiem, że to lub owo „dobrem“ jest dla rośliny, dla -zwierzęcia. Ale tu pojęcie to można brać tylko w dalszćm, przenośnem znaczeniu, t. j. że to, co odpowiada naturze owej istoty (rośliny czy zwierzęcia), tylko w dalszem, przenośnem znaczeniu daje się jako dobro dla niej oznaczyć; dobro w wlaściwćm, ścislćm znaczeniu jest tylko tam, gdzie jest wola. Dobro, w znaczeniu psychologicznćm wzięte, daje się rozmaicie rozróżniać. I tak rozróżniamy: a) dobro w podmiotowem i w przedmiotowem znaczeniu. Dobro w podmiotowćm znaczeniu jest życie i byt, doskonałość i szczęście; ponieważ to z istoty swej odpowiada naszej naturze, a zatem jest pożądane. Dobro w przedmiotowem znaczeniu jest to wszystko, co sposobne jest do utrzymania naszego bytu, do udoskonalenia nas i uszczęśliwienia. Pierwsze tedy do drugiego ma się jak zawarunkowane do warunku, jak działanie do przyczyny. 4) Dalej rozróżniamy: dobro uczciwe (bonum honestum), dobro użyteczne (b. utile), i dobro przyjemne (b. delectabile). Może bowiem coś być dobrem i pożądanćm albo samo przez się, o ile mianowicie sposobne jest do udoskonalenia rozumnej naszej natury; albo też może być dobrem i pożądanćm jedynie z powodu innego dobra, jakie za pośrednictwem niego osiągnąć możemy; albo też wreszcie pożądanćm być może w interesie jakiego użycia, lub jakiej przyjemności. W pierwszym razie ma miejsce dobro uczciwe, w drugim—dobro użyteczne, w trzecim—dobro przyjemne. I tak, cnota jest dobrem uczciwćm, ponieważ działa doskonaląco na naszą naturę rozumną, i dla tego sama przez się jest dobrą i pożądaną; lekarstwo jest dobro pożyteczne, ponieważ dobrem jest tylko ze względu na zdrowie, do którego odzyskania pomaga; uczta jest dobrem przyjemnem, ponieważ pożądaną jest tylko ze względu na przyjemność, jaką nam sprawia. c) Nareszcie rozróżniamy: dobro fizyczne, moralne i umysłowe. Może bowiem coś być dobrem ze względu na naszą fizyczną naturę, jak np. życie i wszystko co służy do utrzymania i upiększenia życia; może być co dobrćm ze względu na naszą moraluą naturę, o ile mianowicie udoskonala nas pod względem moralnym, jak np. cnota; i wreszcie, może być co dobrćm ze względu na naszą naturę umysłową, i o ile udoskonala nas we względzie umysłowym, jak np. nauki. W pierwszym razie będzie dobro fizyczne, w drugim—moralne, w trzecim—umysłowe. Przeciwieństwem dobra jest zło (ob.).—Jak naszej władzy poznania odpowiada prawda, tak zaowu władzy pożądania odpowiada dobro. Ponieważ jednak pożądanie w objawach swoich zależy od poznania (appetitus elicitus), przeto idzie ono zawsze za poznaniem, t. j. dąży do tego tylko, co mu poznanie wskazuje jako dobre, a odwraca się od tego, co mu poznanie wskazuje jako złe. Wszakże może się zdarzyć, że poznanie fałszywie uważa co za dobre, co jednak w rzeczy samej jest złe, i odwrotnie. Może tedy to, co poznanie za dobre uważa, być tylko dobrem pozornem (bonum apparens), jak również może być złem tylko pozornćm to, co poznanie nasze za złe uważa. W tym razie nasza władza pożądania dąży tylko do dobra pozornego, lub też odwraca się od zła pozornego. Zawsze jednak do owego rzekomego dobra dążymy, jako do rzeczywistego dobra (sub ratione boni), a odwracamy się od mniemanego zła, jako od zła rzeczowi-
