t. II) i wywody, któremi się krzyżacy bronili (ib. t. I cz. II). IX. Historia Polonica, od najdawniejszych czasów aż do końca życia D’a (1480). Jak sam autor wyznaje (1. 13 s. 591), kosztowało go to dzieło 25 lat pracy, trudów i podróży, wykończył je przed samą prawie śmiercią. Na czele umieścił choro grafję Polski, gdzie opisuje jej wody, ziemie, miasta, zamki, i kładzie uwagi o ludności. Historję tę podzielił D. na 12 ksiąg (w wyd. lipskiem ostatnia księga podzielona na 2), dotyka w niej dziejów sąsiednich narodów: Czech, Saksonji, Węgier, Rusij Litwy, Prus, dziejów cesarzy i Papieży. Dzieje dawniejsze czerpał ze źródeł (szczegółowo ob. Zeissberg, D. poln. Geschichtschr. s. 293 — 334): z kronik, dokumentów; we współczesnych, jak widzieliśmy, czynny brał udział Co do ostatnich jest niesłychanie cennym, lecz co do dawuiejszych, nie poprzestając na suchych notatkach kronik i roczników, rozszerzał je i ozdabiał, a podał fakt nietylko jaki był, ale i jakim być mógł. Np. znalazł w Chronicon principum Poloniae (s. 10 7): „tribus expeditionibus;“ z tego uczynił szczegółowy opis trzech wypraw, każdej nawet wyprawie datę naznaczył (Hist. P. VIII 709, 712, 7 16). Trafnie pod tym względem ocenia D’a J. Car o (Johannes Longinus, Ein Beitrag zur Literargesch. des 15 Jahrhunderts, Jena 1863), za którym powtarza Zeissberg (op. c. s. 334), że przyczyną tej niewierności D’a nie jest ani nieudolność, ani ograniczenie, ani łatwowierność, ani brak zastanowienia; nie można też podejrzywać go o osobiste widoki, lecz .sądził, że krajowi uczyni przysługę i pożytek, idealizując obrazy przeszłości... I gdyby wielkość patrjotyzmu uwalniała od tego naukowego przewinienia, nad D’a nikt nie mógłby być czyściejszym. Pominąwszy tę wadę, podziwiać należy ogromną pracę, jaką okazał samćm zbieraniem i odczytywaniem źródeł; nawet, aby zadaniu swemu lepiej odpowiedzieć, na starość już wyuczył się języka ruskiego i korzystał z Nestora (ostatni ślad w Hist. Pol. IV 3 93 d. 894 b.; cf. Nestor 6621). Wydania: 1-e przez Szczęsnego (Jana) Herburta p. t. Historia Polonica Joannis Dlugossi can. crac. in 3 tomos digesta, autoritate et sumptibus Herburti Dobromilski edita, Dobromili in offic. Joan. Szeligue a. d. 1614. Są tu tylko 4 pierwsze księgi, t. j. historją do r. 1119. 2-e, p. tymże tyt. również przez Herburta, ibid. 1615, ma księgę I—VI, t. j. do r. 1240, i Vita Dlugossi. Że zaś D. w swćm dziele dotyka ostro stan duchowny i świecki, przeto Zygmunt III, na przedstawienie niektórych senatorów (quidam et consiliariis nostris), zabronił rozszerzania tej Historji (zakaz d. 20 Grud. 1615 ap. Bielawski Monum. t. II s. 13 we wstępie), a wydawca został zapozwany (w Stycz. 1616 ib. s. 14) przed sąd sejmowy. Herbut umarł przed oczyszczeniem się z zarzutów, wydawnictwo przeto zostało przerwane. 3-e, jedyne całkowite, lipskie: Joannis Dlugossi seu Longini... Historiae Polonicae libri X11.... cum praefatione Henrici L. B. ab Iluysten Bussorum caesąri a eonsiliis intimis belli et justitiae etc. Praemittitur praeter Vitam autoris..., Samuelis Joachimi Hoppii Schediasma de scriptorib. historiae polonicae, annotationibus auctum Gabr. Groddeckii... Lipsiae 1TU f. (ks. 1— IX str. 1168; ks. X—XU s. 812). Księga 12 kończy się ’,tu na r. 1444. Reszta (druga część ks. XII według oryginału) wyszła tamże r. 1712, jako ks. XIII, i wraz z kilku innymi historykami stanowi drugi tom całego dzieła. 4-e: tom I edycji lipskiej przedrukował Mitzler de Kolof w HUtoriar. Poloniae et M. D. Lit. scriptorum collectio, Varsav.
