horrendo anathemate.“ Opat Adam podejmował w murach St. Denys Pap. Paschalisa 1106 r. Po nim nastąpił, z kolei 36-y opat i najznakomitszy ze wszystkich, opat Suger (ob.), o którym św. Bernard powiedział: „Znam go jako męża wiernego i roztropnego w rzeczach świeckich, gorliwego i pokory pełnego w rzeczach Kościoła, a co najtrudniejsze, w obojgu nieskazitelnego.“ Pap. Aleksander III nadal opatowi Wilhelmowi z Gap prawo używania mitry biskupiej i pierścienia. Opat Henryk I otrzymał od króla Filipa drogocenne relikwje; tenże Henryk, nie mogąc dla lat podeszłych znajdować się na synodzie lateraneńskim, posłał tam od siebie przeora Hajmeryka i kilku zakonników. Za Mateusza, 48-go opata, w 1260 złożono w St. Denys dwie złote korony, mające służyć do koronacji królów i królowych francuzkich; Mateusza wyznaczył także Ludwik IX na jednego z wykonawców swego testamentu. Opat ten używał wielkiego znaczenia u króla Filipa III i położył swe zasługi w sprawie dokończenia budowy kościoła, podniesienia karności i powiększenia dochodów opactwa. Za opactwa Reginalda, Pap. Bonifacy VIII uznał Ludwika IX za świętego, którego zwłoki zostały wtedy wystawione ku czci wiernych. Wówczas żył także w St. Denys zakonnik Wilhelm de Nangis, autor kroniki. Za opata Filipa I (1411) znajdowało się w klasztorze 70 zakonników, w kollegjum paryzkiém 11, w rozmaitych prioratach i prepozyturach opactwa 48 zak. Na soborze w Konstancji zasiadało dwóch zakonników z St. Denys, jeden w imieniu króla, drugi w imieniu uniwersytetu paryzkiego. Opat Piotr zasiadał na soborze w Pizie. Ajmar, zmarły 1528, był ostatnim rzeczywistym opatem. Jego następcy byli tylko komendataryjnymi, a zajmowali wyższe godności w Kościele; w ich imieniu zarządzali klasztorem wielcy przeorowie. Pierwszym takim komendatarjuszem był kardynał Ludwik Bourbon-Vendôme (um. 1566), po nim kardynał Karol Lotaryngski. R. 1567 klasztor uległ ciężkiemu spustoszeniu przez Hugonotów i o mało co zupełnie nie został zburzony. Po Karolu nastąpił Ludwik III Lotaryngski, zamordowany 1588 r. W kościele St. Denys Henryk IV złożył katolickie wyznanie wiary, przed kardynałem Karolem III Bourbon, 25 Lip. 1593. Później byli opatami komendat.: Ludwik (IV) Lotaryngski, Henryk (III) także Lotaryngski, Armand de Bourbon, Juljusz Mazarini, kardynałowie, naostatku kardynał Retz. R. 1693 Ludwik XIV dochody opata St. Denys przekazał na rzecz instytutu St. Cyr; rozporządzenie to wszakże żadnego wpływu nie wywarło na samo opactwo, oddawna już rządzone przez wielkich przeorów. Opactwo miało znaczne posiadłości nietylko we Francji, lecz i zagranicą: w Anglji, Hiszpanji, Niemczech. Sobór trydencki zalecił połączenie się w kongregacje klasztorom, zostającym dotychczas pod jurysdykcją papiezką, i opactwo St. Denys stanęło na czele osobnej kongregacji, do której przyłączyło się 9 innych klasztorów. Kongregacja ta została zatwierdzona przez Pap. Pawła V 1614 r. Mikołaj Hesselin, wielki przeor opactwa, został jenerałem kongregacji St. Denys 1607 r. Wkrótce jednakże kongregacja się rozpadła: niektóre do niej należące klasztory przyjęły regułę kongregacji św. Maura, a za niemi w końcu poszło samo opactwo St. Denys r. 1653. W tym stanie pozostawał klasztor St. Denys do rewolucji, która go zupełnie skasowała. Zamiar Napoleona I, a później Ludwika XVIII, erygowania tu kapituły biskupiej, przywiódł do skutku król Ludwik Filip, który 1843 r. wyjednał od Pap. Grzegorza XVI bullę kreującą dwa ro-
