wanych w szkołach chełmińskich, w rękopiśmie bibljoteki ordynacji Krasińskich, opisany przez Wł. Chomętowskiego (Dzieje teatru polskiego od najdawniejszych czasów do 1750 roku, Warszawa 1870 str. 84—lll). W tejże bibljotece inny rękopism, z XVI wieku, ma zbiór djalogów nieznanego pochodzenia, między innemi: Djalogi o Męce Pańskiej, na niedzielę kwietnią, komedję o niepłodności Anny Św. z Joachimem mężem jej, komedję o ofiarze Abrahama, intermedja treści obyczajowej i t. d. Niezawodnie dalsze poszukiwania doprowadziłyby do odkrycia nie jednego dotąd nieznanego zbioru djalogów, które stanowią ważny pomnik dawnego języka i obyczajów. W. Ch. Diaspora. Jeszcze Abrahamowi obiecał Bóg, że jego potomstwo posiądzie ziemię Chanaan (Genes. 12, 7. 13, 15. 15, 18) i obietnicę tę powtórzył Izaakowi (Genes. 26, 3), tudzież Jakóbowi (28, 4. 13. 35, 12). Wpośród wielkich cudów wprowadził Bóg potomstwo Abrahama w posiadanie tej pięknej krainy (Deut. 8, 7 squ.); ztąd Izraelici uważali Chanaan za dar łaski Bożćj, o czem wyraźnie świadczy Pismo św. (Levit. 25, 23). Izraelici, jako lud Boży (Deut. 7, 6), bezpośrednio od Boga otrzymali nową siedzibę swoją; jako wybrany i święty lud (Leyit. 19, 5. 6) posiedli wybraną ziemię, w której Bóg w szczególny sposób chciał się objawić (Deut. ii, 12) i przebywać między ludem swoim (Deut. 12, 11), świętą ziemię, gdyż w niej przechowywała się cześć dla prawdziwego Boga, z czem łączyła się obecność laski liożej wpośród wybranego ludu. Wygnanie z tego kraju prawowierny izraelita uważał za odepchnięcie przez Boga, za karę; takie pojmowanie spotykamy też rzeczywiście u proroków, w czasach assyryjskiej (Tob. 13, 7 sq.) i babilońskiej niewoli (Nehem. 1, 5 sq.), równie jak u późniejszych Żydów (Bodenschatz, Kirchlicbe Verfassung d. Juden, II 299, 306; III 112). Stan więc wydalenia z Ziemi św. i rozproszenia po obcych krajach (Gojim) jest wygnaniem, rozproszeniem (Diasporą). Hebrajscy liagjografowie nazywają przeprowadzenie do tego stanu (Sędz. 18, 30. 4 Kr. 25, 37. 1 Chroa. 5, 22 et passim) i sam stan (Ezdr. 6 27) wyrazami hagolah, albo galoth, a także napec (Danielis. 12, 7); a znajdujących się w tym stanie bne hagolah, synami rozproszenia (Ezdr. 4, 7. 6, 19. 20. 10, 7). Według pojmowania Starego Test., Bóg jest pasterzem swego ludu (Ps. 23, 1. 80, 1. 95, 7. Ezech. 34, 11 sq.), ziemia obiecana zaś żyznem pastwiskiem; Izraelici więc opuszczeni przez Boga i wygnani z ziemi św. są rozproszonemi owieczkami (Ezech. 34, 5). Nowy Test. na oznaczenie Żydów, mieszkających za granicami Palestyny, w krajach pogańskich, używa przenośnego wyrażenia Stsraitopd (Jan. 7, 35 etę Staairopav ™v ’K/*Xvjv<ov należy tłumaczyć: pomiędzy Hellenami, t. j. pomiędzy poganami rozproszeni Żydzi); Jacobi 1, 1 należy pojmować wyraz 3tacucopa pod względem miejsca (a nie 8isa;iap|i.śvai;), podobnie jak 1 Piotr 1, 1. gdzie nadto użyty jest w znaczeniu wyższćm.— Zwykle dzielą żydowską diasporę na babilońską (właściwiej wschodnio-azjatycką), egipską, syryjską (mało-azjalycką) i europejską. Babilońska obejmowała Babilonję, Asyrję, Meilję, Persję i dalsze ziemie wschodu (Winer, Bibl. Eealw. v. Zerstreuung; Lutterbock, D. neutest. Lehrbegr.). W Egipcie Jeremjasz znalazł wielu żydów, którzy się tam w dawniejszych czasach osiedlili; największa ich liczba przeniosła się nad brzegi Nilu za Ptolomeuszów; wtedy także spotykamy ich nawet w Cyrenaice. Żydzi znajdowali się tam w dość szczęśliwem położeniu: mieli swego świeckiego
