a upodobanie ich w nadzwyczajnościach dało początek mahometańskiemu mnichostwu. Jednakże mnichostwo to zupełnie się różni od chrześcjańskich zakonów. Derwisze nie czynią ślubów, a wielu z nich jest żonatych. Pomiędzy mieszkańcami Mekki i Medyny już za czasów Mahometa zawiązały się stowarzyszenia męzkie, których członkowie wyróżniali się od innych wyznawców proroka życiem odosobnionem, ciągłą modliwą, surowością obyczajów i wspólnością mienia. Nazwali się suf, albo soji, od swej grubej odzieży suf, lub, jak chcą i inni, od wyrazu greckiego ®xpoę, mądry. Abu Beker i Ali pod okiem samego Mahometa założyli dwa tego rodzaju stowarzyszenia i sami stanęli na ich czele. Przełożeni, jacy po nich następowali, nazywali się kalifami (t. j: następcami). Najstarsi i najmędrsi członkowie stowarzyszenia byli tam nauczycielami. Te dwa stowarzyszenia, które składały się z pewnego rodzaju mistyków, dały początek rozmaitym późniejszym stowarzyszeniom derwiszów. E. 65 7 po nar. J. Chr. (8 7 ery machom.) Swais z Kara w ziemi Yemen założył pierwszy taki zakon. Owais utrzymywał, że we śnie ukazał mu się anioł Gabrjel i zachęcił go do prowadzenia surowego życia, które zasadzać się miało na długich dniem i nocą modlitwach. Fanatyzm swój posunął on aż do wybicia sobie zębów, do czego zachęcał i swoich uczniów, na pamiątkę zęba, który Mahomet utracił w jednej bitwie. Ta przesadzona 6urowość Owaisa zmniejszyła liczbę jego uczniów. Później natworzyło się wiele innych zgromadzeń pobożnych. Założyciele ich nazwali się pir (przewodnicy) i szeik (starszymi), a uczniowie ich derwiszami. Muradża Ohson w swoim opisie cesarstwa ottomańskiego Wylicza w samej Turcji 8 2 zgromadzenia derwiszowskie; inni utrzymują, że liczba takich zgromadzeń dochodzi do 70 (Cf. J. Hammer, Gesch. des osmanischen Eeiches). Każde zgromadzenie nazywa się od imienia swego założyciela: zazwyczaj chwalą się one, że pochodzą od stowarzyszenia Alego, a szeikowie usiłują dowieść, że wszyscy założyciele pochodzą od Mahometa; w tym celu pospisy wali tablice rodowodowe, sięgające aż do proroka, które nazwali łańcuchami świętych. Reguły mają derwisze jedne, wspólne dla wszystkich zgromadzeń, inne znowu obowiązujące tylko to lub owo pojedyńcze zgromadzenie. Do reguł, wszystkie zgromadzenia obowiązujących, należy codzienne odmawianie modlitw; każdy derwisz wielokrotnie w ciągu dnia powinien wyliczyć 7 pierwszych przymiotów Boga, a mianowicie: „Nie masz Boga prócz prawdziwego Boga! o Boże! o On! o Sprawiedliwości! o Żyjący! o Ty który jesteś! o Mścicielu!“, Niektóre zgromadzenia mają przepisy, dotyczące świętych tańców. Tańce te rozpoczynają się zwykle odmówieniem 7 przytoczonych wyżej wezwań, które wylicza przełożony; potem śpiewa rozmaite wyjątki z Koranu i przy każdym przestanku derwisze, ustawieni w koło, odpowiadają: Alłah (Bóg), lub Hu (On). W niektórych zgromadzeniach derwisze siadają na piętach, dotykając się ściśle łokciami i, podług rytmu, robią lekkie poruszenia głową i całem ciałem. Niekiedy robią oni obrotz prawej ku lewej stronie} lub naodwrót, lub posuwają się całą osobą naprzód i w tył. Niekiedy z początku siedzą, późnićj powstają. Wszystko zaś odbywa się w takt, z ponurą postawą, z oczami wlepionemi w ziemię. Te ćwiczenia nazywają się mokabala (ruchy ku Bogu), albo tauchid (wyznawanie jedności Boga). Niektóre zgromadzenia tańczą w kolo, co się nazywa daur, lub dewr (ruchy kołowe), chcąc przez to usymbolizować taniec sfer stworzonych. Każdemu derwi-
