ztp. kary (Heilenstein t. I p. 288); zatem lepiej przyjąć stanowisko sędziów, bo ztąd większe bezpieczeństwo spraw duchownych i poszanowanie tego stanu; w razie zaś przegrania, służy jeszcze apellacja do króla. Po usunięciu tych i innych drobniejszych wątpliwości, spisany został statut, ustanawiający jeden trybunał wielki koronny, który miał obradować od św. Marcina do Wielkiejnocy w Piotrkowie dla województw Wielkopolski, a w Lublinie dla Małopolski, od niedzieli przewodniej do czasu, aż wszystkie sprawy osądzone nie będą. Terminy te później ulegały zmianie. Ciż sami sędziowie, co zasiadali w trybunale piotrkowskim, przenosili się do Lublina na sądy. Jeszcze tego roku 15 78 miały się posiedzenia rozpocząć (Vol. leg. II f. 9 6 2). Podobny trybunał r. 1581 ustanowiony dla Litwy (Vol. leg. II f. 1020), sądził w Wilnie, Nowogródku i Mińsku; ziemie zaś pruskie przystąpiły do trybunału wielkopolskiego r. 1588 (Fol. leg. II f. 12 69), a województwa: wołyńskie i bracławskie do małopolskiego r. 158 9 (Vol. leg. II f. 1 27 1, 1 292), kijowskie zaś r. 1590 (Vol. leg. II f. 1840). Początkowo województwa te miały własny trybunał w Lucku i rządziły się oddzielnym statutem litewskim drugim, czyli wołyńskim (Jaroszewicz, Obraz Litwy II 140).— Trybunał ustanowiony był na zawsze, zastrzeżono jednak jego poprawę za wspólną zgodą na sejmie. Jakoż, w rzeczy samej, znane są dość liczne ustawy późniejsze, jako to sejmów r. 1589, 1601, 1607, 1 61 1 i t. d., a zwłaszcza 1726, 1 764, 1 768 i 1775.—Sejm konwokacyjny r. 1764 trybunał koronny rozbił na dwa, jednocześnie sądzące: wielkopolski i małopolski; pierwszy miał sądzić w Piotrkowie i Poznaniu lub Bydgoszczy, a drugi w Lublinie i Lwowie, lecz trwało to od r. 1 7 64 —1 7 75, gdyż znowu dawny jeden przywrócono. Litewski sądził po dawnemu w Wilnie i Nowogródku lub Mińsku, a potem w Grodnie. Ostatnią zmianę przebyła ta instytucja w r. 1791; koronny utrzymał się do r. 1 794, a litewski sądził jeszcze w r. 1797.—II Sprawy do trybunału należały: wszystkie cywilne w apellacji od sądów ziemskich, grodzkich, podkomorskich i komisarskich; sprawy zawierające wykroczenia przeciw powadze i bezpieczeństwu sędziów, sprawy o egzekucje przeciw urzędom, o naruszenie granic, a niekiedy nawet sprawy kryminalne o ciężkie zbrodnie. , Król zaś sądził sprawy: kryminalne, fiskalne, oraz sprawy osób pod prawem niemieckiem będących. W dwóch tylko przypadkach można się było do sejmu odwołać od wyroku trybunału, to jest: l. gdyby nie było prawa na rozsądzenie sprawy, co zwano novum emergens, i 2. gdy była w trybunale paritas votorum (równość głosów); jednak od r. 160 7 takie sprawy nie na sejm, lecz do przyszłego trybunału odkładano. Do trybunału koronnego należały także sprawy osób duchownych, ale sądzone były, jeśli szło o dobra kościelne lub klasztorne, przez równą liczbę sędziów czyli deputatów, duchownych i świeckich, co zwano judicium compositum. Jeżeli zaś szło o dobra osoby duchownej, prawu ziemskiemu podległe, taką sprawę sądziło sześciu duchownych i wszyscy świeccy, a sąd ten zwał się judicium mixti fori. Organizacja trybunału litewskiego różniła się tćm, że tam trybunał duchowny urzędował osobno i składał się z sześciu deputatów duchownych, t. j. trzech z kapituły wileńskiej, dwóch ze żmudzkiej, jednego ze smoleńskiej. Urzędował w Wilnie od 15 Paź. przez sześć tygodni, rozstrzygając, wspólnie z sześcioma deputatami świeckimi, wysianymi z kadencji grodzieńskiej, spory osób
