praw kościelnych przed Gracjanem, lecz pierwszą próbą naukowego, systematycznego wykładu praw. Gracjan przytacza wprawdzie dosłownie całkowite kanony, lecz tylko jako poparcie i dowód założenia; dochodzi ducha tychże kanonów; a jak w teologji scholastycznej, o każdym punkcie na jedną i drugą stronę rozprawiano, tak Gracjan w swem dziele kanony z sobą zestawiając, pozorne między niemi sprzeczności podnosi i usuwa, jako też wyprowadza wnioski praktyczne z kanonów. Te jego uwagi i wnioski nazywają się Dicta Gratiani. Dekret Gracjana dzieli się na trzy części: I-ą można nazwać administracyjno-kościelną, traktuje w niej o źródłach kościelnego prawa, o wykonawcach praw kościelnych, więc o osobach i urzędach , czyli o attrybucjach. Część ta dzieli się na 101 distinctionis, a każda distinctio na canones, czyli capita. Część II zawiera 36 causas, t. j. prawnych wypadków. Autor stawia najprzód ca sum, a przy nim pytania prawne (quaestiones), mające z tymże wypadkiem związek i na pytania te odpowiada kanonami. Ztąd podział tej części na causae, tych zaś na quaestiones, a kwestji na canones czyli capita. W tejże 2 części, Causa 33 ąuaestio 3 jest osobnym traktatem o pokucie (De poenitentia), podzielonym na 7 distinctiones, te zaś na capita. Autor poszedł tu dawnym torem; gdyż zbieracze dawnych kanonów osobne zbiory poświęcali kanonom pokutnym (Libri poenitentiales, v. Poenitenlialia). Część III traktuje o urządzeniach liturgicznych, tytułuje się De consecratione i dzieli się 5 distinctiones, a każda distinctio na capita. Ztąd możemy łatwo zrozumieć cytacje przez prawników używane. Jeżeli się cytuje canon (en.) lub caput (cap.) i distinctio (dist.) tylko, to znaczy, że cytacja odnosi się do pierwszej części Dekretu Gracjanowego. Cytacja causa (skróć. caus. v. es.) n, ąuaestio (tju.) n, can. (v. en.), lub cap. n, znaczy, że cytowanego prawa trzeba szukać w drugiej części Dekretu. Jeżeli wreszcie obok wyrazów De poenit., albo De Cons (ecratione)., dodaje się dist., znaczy, że pierwszą cytatę (De poenit. dist. n) znaleść można w II części dekretu pod ąuaest. 3 caus. 33, a drugą (De Cons. dist. ri) w III części tegoż dekretu. Canones czyli capita, na jakie się dzielą distinctiones w lej, a ęuaestiones w II części dekretu, oznaczone zostały cyframi porządkowemi dopiero przez Antoniego Agostino (ob. tej Enc I 4 82). Z tego powodu canones v. capita w cytacjach oznaczają się często nie cyframi, lecz początkowemi wyrazami. Dłuższe kanony dzielą się na §§. Przykłady cytacji ob. w tej Enc. II 367. Can. 6 d. 63; cn. 2 d. 62; cn. 1 eod., t. j. wszystkie te cytacje odnoszą się do I części Dekretu: distinctio 63, canon 6; dist. 62 can. 2; Dist. ta sama, can. 1. Z drugiej części cytacje tamże. Cn. 20 cs. 16 qu. 1; cn. 13 cn. 12 eod., t. j. causa 16 ąuaestio 7 canon 20; causa i ąuaest. te same, can. 13 i 12. Jak opowiadają współcześni (ap. Sarti op. c. s. 2 81), Gracjan tylko część II Decreti podzielił na causae; pierwszą zaś 1 3cią na distinctiones podzielił jego uczeń Paucapalea. Głównym celem Gracjana było wykazać, że nie ma rzeczywistej sprzeczności między różnego rodzaju kanonami (Phillips, Du droit eccl. dans ses sources, trad. par Crouzet, Paris 1852 s. 93, 94). Z wyjątkiem dokumentów z czasów Innocentego II (1130—1143), które są z pierwszej ręki, zresztą Gracjan ułożył swoje dzieło z poprzednio już istniejących kollekcji praw kanonicznych. dla tego ich błędy i niedokładności podziela. Kanony apokryficzne w D. Grat. wykazał Seb. Berardi (Gratiani canones genuini
