kollekcje praw kościelnych mają tytuł Decretales (ob. Izydor), chociaż w nich obok D. są i kanony soborów. Ze zbieraczy kanonów pierwszy Djonizjusz Maty (w VI w.) do swego zbioru dołączył d’es. D’es dawniejsze, z wieków średnich, znajdują się jeszcze w zbiorach soborów (ob.), nowsze w bullarium (ob.); są też w osobnych dziełach Constanfa i Thiela, ob. wyżej III 512. Tu tylko powiemy o zbiorach Decretalium, po Decretum (ob.) Gracjana wydawanych, gdyż Gracjan wszystkie sobie znane D. do zbioru swojego wcielił, aż do Innocentego II (f 1113). Zbiory takowe dzielą się na prywatne i autentyczne. Pierwsze, zbierane prywatną powagą, o tyle tylko i w takiej formie obowiązują, o ile i w jakiej formie obowiązywały z początku, kiedy zostały przez prawodawcę wydane; dla tego, gdyby było dowiedzionem, że jakakolwiek decretalis w takim zbiorze jest podrobioną, nieco różną od autentycznej, to w pierwszym razie powagi żadnej mieć nie będzie, w drugim obowiązywać będzie tylko forma pierwotna. Zbiorami zaś autentycznemi nazywamy te, które sporządzone zostały przez samego prawodawcę, lub z jego polecenia, i potćm przez niego zostały przyjęte, zatwierdzone i za normę Kościołowi podane. Decretales przeto takim zbiorem objęte mają moc prawa publicznego, w całym Kościele obowiązującego, nietylko że pierwotnie wydawane zostały dla całego Kościoła, ale jeszcze i to bardziej dla tego, że w zbiorze autentycznym pomieszczone zostały, i obowiązują nie w formie pierwotnej, lecz w takiej, jaką mają w rzeczonym zbiorze (Cf. Clementinae). Wyliczamy tu porządkiem chronologicznym zbiory decretalium prywatne i autentyczne, o ile drukiem ogłoszone zostały (szczegółowo o nich i o pozostających w rękopismie ob. Theiner, Comment. de Kom. Pont. Eplarum decr. ant. coli.; ejuscl. Kecherches sur plus. coli.; ilaassen, Gesch. der Quellen und der Literatur des canonischen Rechts im Abendlande, bis zum Ausgangeetc. t. I Gratz 1870, dotąd tylko traktuje o przed-Gracjanowych). I) Zbiór w 60 częściach, z których pierwsza ma postanowienia soboru lateraneńskiego III (117 9); w innych zaś są decretales różnych Papieży, a najwięcej Alexandra III (f 1181); ostatnie Klemensa III (f 1191); jest ap. Mansi Concil. XXII 248—454. 2) Zbiór rozpoczynający się od dekretów soboru lateran. III, mający następnie decretales od Leona I aż do ostatniej ćwierci XII w., w 65 tytułach, opisany przez Richtera (De inedita Decretalium collectione lipsiensi, Lips. 1836); wyciąg z niego, również w 66 tytułach, znaleziony w bibliotece w Kassel (Collectio hesso-casseliana), wydał Bcehmer (Corp. jur. can. t. II, Append. s. 181 — 340). 3) Bernard, proboszcz z Pawii (Bernardus praepositus papiensis), zwany także Circa, v. Balbi (święty), prof. prawa kan. w Bolonii i Rzymie, od r. 1192 bp w Faenza (Faventinus); r. 1198 przeniesiony na bpstwo w Pawji, tamże f 1213 r., ułożył dwa zbiory D.: pierwszy zwany Compilatio prima albo Bretiiarium extravagantium, w 5 księgach, ma opuszczone w Gracjanie (ob. Decretum) i po nim wydane decretales Aleksandra III (1159—1181) i następnych Papieży aż do Innocentego III (1198—1216); Breviarium to, razem z innemi zbiorami decr., zwauemi compilatio secunda,—tertia,— I/uarta, wydał Antoni Augustinus w Lerida (Ilerdae) 167 6 f., na nowo wyd. Filip Labbó (p. t. Antiquissimae coUectiones decretalium cum Ant. Augustini et Jac. Cujacii notis et emendationibus, Paris 1609; ztąd przedruk. w Ant. Augustini Opera, t. IV Lucae 1 769); początek Breviarii
