blisko 20,000 wierszy) i czarującej piękności, poemat, o którym sam jego autor słusznie mógł wyrzec, „że niebo i ziemia pracowały nad jego utworzeniem“ (Parad. 25).—Kopiach (Studjum nad B. K. poprzedzające jego niemieckie tłumaczenie Boskiej komedji) i Ozunam (op. c.) wyliczają cały szereg poetycznych, ekstatycznych i wizyjnych wędrówek, rozpowszechnionych między ludem w wiekach średnich. W popularną tę formę tchnął Dante wieszczego ducha i stworzył dzieło nieśmiertelne. Allegorje jego odpowiadają usposobieniu epoki, oswojonej z mistycznemi przenośniami literatury kościelnej. Ta allegoryczność Boskiej komedji późniejszym utrudniała jej zrozumienie, skutkiem czego powstała cala literatura o Dancie, kommentarze, objaśnienia i wykłady. Szczególniej uczeni włoscy na tem polu usilnie pracowali, jakkolwiek wyznać należy, iż większa ich część przesadnem tłumaczeniem przyłożyła się do zaciemnienia raczej niż do wyjaśnienia dzieła.— Poemat swój nazwał D. Boską komedją, gdyż Boże rzeczy są jego osnową, komedją zaś dla tęgo, że straszliwy początek olbrzymiego dramatu wiedzie do szczęśliwego i radosnego końca i rozwiązania, albo, jak chcą inni, ponieważ wówczas wszystko, co nie było pisane po łacinie, komedją nazywano. — Oprócz JJivina commedia, w młodocianych latach pisał jeszcze D. liryczne poezje, w których opiewa przedmiot swej miłości; później zaś, kiedy duch jego nad ziemię wznosić się zaczynał, napisał Parafrazę siedmiu psalmów pokutnych i Credo, (a oprócz Credo, daje wierszem naukę o sakramentach, dziesięciu przykazaniach, siedmiu grzechach głównych, parafrazuje Ojcze nasz i Zdrowaś Marja), na Co, zdaje się, żaduej uwagi nie zwracają protestanccy pisarze, podając w podejrzenie katolicką prawowierność Dantego. Liryczno poezje mieszczą się w Vita nuoua, napisanej po śmierci Beatricy 1291 r. Vita nuova niektórzy fałszywie tłumaczyli przez „życie młodzieńcze,“ nie pomnąc na to, że ze śmiercią Beatricy istotnie nastąpił nowy perjód w życiu poety, w którego sercu wtedy zrodziła się myśl o odzyskaniu zidealizowanego przedmiotu miłości na drodze pracy ducha, usiłującego objąć całość dzieł Bożych. Pod wpływem zapału, ową myślą wywołanego, napisał D. Fita nuova, niby pożegnanie z latami młodości, lecz treść tego poematu pojmować należy w związku z nowym stosunkiem, czysto idealnym i duchowym, między poetą a nieżyjącą już Beatricą. Słusznie więc nazwał Dante utwór swój „Nowe życie,“ którego dopełnieniem i rozwinięciem jest Boska komedją. Ogniwem niejako między Fita nuoua a Boską komedją jest Comito (Biesiada), najobszerniejsze z prozaicznych dzieł Dantego. Poeta zamierzał tu dać podwójne, co do formy i treści, objaśnienie li swoich canzonów, lecz nie wiadomo z jakiego powodu napisał cztery tylko traktaty, o trzech pierwszych canzonach. Młodzieńcza miłość do Beatrycy występuje w nich jako miłość filozofji i mądrości w ogóle.—W języku łacińskim napisał Dante trzy księgi De monarchia, prawdopodobnie w czasach wypffawy rzymskiej Henryka VII, w którym nasz poeta witał zbawcę wolności Włoch. Główne myśli De monarchia są te same, co i Boskiej komedji. Niektórzy kommentatorowie nawet utrzymują, że Divina commedia jest tylko poetycznem rozwinięciem pojęć, wyłożonych w dziele De monarchia. Takiego zdania są rewolucyjni kommentatorowie młodej Italji: Foscoło, Kosetti, Marc. Giov. Ponta (Nuoco esperiminto sulla prmcipale aUegoria delia Dw. com.). W pierwszej księdze dowodzi D., że monarchja, t. j.
