sprawy i gorącego patrjotyzmu, który nie próśb, lecz poniżenia się lękał, rodzinne miasto do wymiaru sprawiedliwości skłoni (list D a pisany z Werony, a zaczynający się od słów: popule mi, quid feci tibi); następnie zwrócił się ku cesarzowi Henrykowi YII, nakłaniając go do zaprowadzenia porządku i spokoju w Florencji; później zdawało mu się, że sprawy tej podejmie się potężny władca Werony, Can Grandę de la Scala. Lecz wszystkie nadzieje spełzły na niczem i wywoływały tylko ze strony rządców florenckich nowe edykty przeciwko Dantemu (i 311 i 1S15). R. 1317 zrobiono mu ztamtąd propozycję powrotu, lecz na tak poniżających warunkach, że D. jej nie przyjął, będąc przekonanym, iż ojczyzna więcej go potrzebuje, niż on jej, gdyż „jego właściwa, ojczyzna tak daleko sięga, jak słońce i gwiazdy świecą, i gdzie poznać i znaleść można odwieczne prawdy, których badania życie swoje poświęcił.“ Niepewną, a dla nas nawet podrzędnego znaczenia jest rzeczą, jak długo i gdzie wędrował nasz poeta, kiedy przebywał u Marcela i Franceschino Malaspina, u Skaligerów w Weronie, kiedy udał się do hrabiego Gwidona Salviatico, albo też w góry pod Urbino do panów na Foggiacola; czy znaczną część swego poematu napisał w klasztorze Santa Croce di Fonte Avellana pod Gubbio, czy też na zamku Tolmino we Frjulu, będąc gościem u patrjarchy akwilejskiego; czy był kiedykolwiek w Paryżu, a jak niektórzy utrzymują nawet we Flandrji i Anglji. Rozmaite miejscowości Włoch gorąco się ubiegały o dowiedzenie tego, że w nich przebywał wielki poeta. Ostatnie schronienie znalazł D. u Gwidona Novello da Pollenta, krewnego (według Boccaccia, ojca) Franciszki z Rimino, której nieszczęścia nasz poeta tak rzewnie opowiedział (Inf. 5). Tu spotkał on współczucie serca boleścią złamanego i tu zakończył życie 14 Wrz. 1321 r., w skutek zmartwienia wywołanego nieudaniem się poselstwa, przedsięwziętego do Wenecji w sprawie swojego przyjaciela. Zwłoki Dantego spoczywają w kościele minorytów w Rawennie; ojczyste jego miasto kilkakrotnie dopominało się o prochy najszlachetniejszego i najsławniejszego swego syna. Dopiero w ostatnich czasach (1831 r.) wystawiono mu nagrobek w kościele Santa Croce, obok pomników Galileusza, Michała Anioła i Machiawelego: nagrobek wyobraża z prawej strony Italję, wskazującą na popiersie Dantego, z lewej zaś poezja, pochylona nad sarkofagiem, opłakuje zgon wieszcza.—D. należy do tych rzadkich mężów, co życie swojej epoki niejako wcielić w siebie potrafili. Tym sposobem zdobyte ogromne bogactwo ducha przebija się w jego utworach. Całe życie Dantego, nawskroś przejęte jeduą wielką myślą, a zarazem życie owej pamiętnej epoki, która wydała genjalnego wieszcza, roztwierają się przed nami w jego dziełach. Niepokój, panujący wówczas we Florencji i całych Włoszech, ciągłe przemiany rządców i form politycznych, ogólne niezadowolnienie z istniejącego porządku rzeczy, wszystko to odbiło się na duchu i wewnętrznćm usposobieniu Dantego. Wpośród zamętu namiętności i nowych dążeń politycznych genjusz jego rozwijał się i dojrzewał. Wiek XIII był jutrzenką sztuki włoskiej. Wtedy stanął we Florencji wspaniały gmach signorii (teraz palazzo yecchio), wtedy Andrea da Pisa odlał drzwi baptisterium, a rzeczpospolita architektom zleciła wznieść „najwspanialszą na całym świecie katedrę“ (Santa Maria del Fiore, zaczęta 1298 r. przez Arnolfa); wtedy zbudowaną została okazała świątynia Santa Croce i „oblubienica Michała Anioła,“ Santa
