Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.4 064.jpeg

sługująca na uwagę, że autor do każdego punktu ze wspomnianych nauk dodaje obfitą specjalną literaturę.
 Dannenmayer Mateusz, ur. w Oepfingen, w Szwabji, ls Lut. 1744 r., uczył się w Ehingeń, następnie w Augsburgu u jezuitów słuchał filozofji, poczćm uczęszcza! na wykład teologji w uniwersytecie freiburgskim, w Bryzgowji, gdzie też, po przyjęciu święceń kapłańskich w Konstancji, otrzymał stopień dra teologji. E. 1 7 78 został w Frciburgu professorem polemiki, a w rok potem professorem historji kościelnej. Jego znakomite odczyty zjednały mu wielki rozgłos, w skutek Czego cesarz Józef XI, r. 178G, powołał go na professora historji kościelnej do uniwersytetu wiedeńskiego, wkrótce otrzymał urząd nadwornego cenzora ksiąg i teologicznego egzaminatora. Na kjlka jednakże lat przed śmiercią, która nastąpiła 8 Czer. 180 5 r., uwolniony został od obowiązków professora, a w nagrodę zasług otrzymał urząd pierwszego kustosza bibljoteki uniwersyteckiej. Pisma jego są następujące: Introductio in historiam ecclesiae christ. unwersam, Frib. 1 7 78; Historia controcersiarum de liIrorum symbolicorum auctoritate inter lutheranos agitatarum, Frib. 1 7 80; Institutionum hist. eccl. N. Test. Periodus I a Chr. nato usq. ad Constantinum M., Argent. 1783; Institutiones historiae eccl. N. Test., Viennae 1 788, 2 t. (2 wyd., przez samego autora zmienione, lecz dopiero po jego śmierci ogłoszone 1806 r.). Dzieło to otrzymało nagrodę 100 dukatów, jaką przeznaczył cesarz Józef za napisanie odpowiedniej dla szkół historji kościelnej. 11. 1 7 90 w 4 tt. wydrukowane w Wiedniu Leit/aden der Kirchengeschichte nie jest dziełem samego D-a, lecz jego uczniów, którzy je z notat, na jego wykładach robionych, ułożyli. (Sehuckj. X. K. W.
 Dante (Durante) Alighieri. Epoką najwyższego rozkwitu wieków średnich był wiek XIII. Kościół i państwo, papieztwo i cesarstwo, wzajem się uzupełniając, rozwijały harmonijnie życie chrześcjańskiej Europy. Podobnie więc jak państwo i Kościół w owych czasach w zgodną zlewały się harmonję, tak samo teologja i filozofja święty z sobą zawarły związek w rozkwitającej scholastyce XII i XIII wieku. A co nauka zdobyła, to przechodziło też zaraz w sferę sztuki i przyoblekało się w kształty piękna. Podniosłe strony rycerstwa, oraz głębokość myśli i uczuć religijnych tchnęły uowe życie w krasomówstwo, poezję, rzeźbę i architekturę. Po tej epoce bujnego rozwoju wieków średnich, wrychle następują czasy upadku. Kościół i państwo, które w jedności na krótko tyiko utrzymać się zdołały, rozpoczynają z sobą zawziętą walkę. Harmonja wiary, nauki i życia coraz więcej znika, a powątpiewanie osłabia związek filozofji z teologją. W sferze politycznej i materjalnej rozbudzone uczucie dojrzałości i siły klas miejskich, rosnących w dostatki, dzięki podnoszącemu się handlowi, wytwarzają pierwiastek demokratyczny powoli, lecz ciągle podkopujący instytucje dawne, a przygotowujący nowy porządek polityczny w Europie. Ów pamiętny XIII wiek wydał także męża, który jest wiernem dodatnich i ujemnych stron swojego czasu odbiciem, męża, który nietylko do swojej epoki i swojego narodu, lecz i do całej ludzkości należy, Dantego Aligbieri. Urodził się on U65 r. we Florencji, mieście bogatem i znakomitem, lecz zamieszkami wewnętrznemi ciągle trapioućm. Rodzina, z której pochodził Dante, należała do starej szlachty, trzymającej stronę gwelfów. Pradziadem Dantego byl niejaki Cacciaguida, którego syn przybrał imię matki, Aldighieri lub Alighieri, i przekazał je jako rodowe nazwisko swojemu potomstwu. Dante przyszedł na świat w czasie, kiedy Karol d’Anjou podniósł znaczenie gwelfów, cięiko porażonych w bitwie nad rzeką Arbją pod Montaperti (1260). Odtąd aż do 1300 r. Florencja znajdowała się pod przeważnym wpływem gwelfów. Nie bez znaczenia więc dla politycznego wykształcenia Dantego była ta okoliczność, że młodość jego przypadła na czasy, w których Florencja, rządzona przez stany średnie, cieszyła się wielką potęgą i wolnością; gdy szlachta, osłabiona poniesionemi w ostatnich wojnach stratami i niezgodami wewnętrznemi szarpana, ster spraw publicznych partji ludowej ustąpić musiała. Dzieckiem jeszcze będąc, stracił Dante ojca swego, prawnika z powołania, a pierwszemi jego krokami kierowała matka, niewiasta rzadkich przymiotów, Donna Bella. Z nauczycieli nikt takiego wpływu nie wywarł na umysł naszego poety, jak Brunetto Latini, poeta i uczony, o którym Dante z rozrzewnieniem wspomina w Inf. 15. Studja odbyte w Bolonji i Padwie, oraz obcowanie z Cimabue, Giotto i Casella, z poetą Cavalcanti, w krótkim czasie rozwinęły niepospolite zdolności młodzieńca. Najsilniej wszakże na całe duchowe życie Dantego oddziałała miłość przez niego powzięta do Beatrycy Portinari i jej rychła śmierć (1290 r.j. Przywiązanie do Beatrycy, które w młodocianych latach Dantego przeszło w najczystszą idealną miłość, datuje się od dziewiątego roku życia naszego poety. Wtedy po raz pierwszy ujrzał on przyszłą oblubienicę swego serca w gronie rówieśników, na majowej zabawie. Śmierć Beatrycy wywołała zupełny przewrót w duchowem życiu Dantego, idealna ku niej miłość stała się przedmiotem rozmyślań i natchnień nieśmiertelnego poety, i ona stała się gwiazdą przewodnią jego poetyckiej twórczości. Od 12 89 r. spotykamy Dantego na scenie publicznego życia. Miejsce szkoły, miłości i sztuki, zajęły mozoły spraw krajowych. Praktyka życia rozwinęła jeszcze więcej wrodzoną Dantemu moc charakteru. Pochodząc z familji, trzymającej stronę gwelfów, i z miasta tym ostatnim oddanego, choć w głębi duszy już wtedy zapewne opłakiwał on ciężkie rozterki wewnętrzne ojczystego kraju, walczył wszakże w szeregach gwelfów przeciwko gibellinom z Arezzo, w bitwie pod Campaldi 1289 i przeciwko Pizanom 12 90. Rodzina, celem zatarcia wspomnienia o Beatrycy, skłoniła Dantego do ożenienia się z Gemmą, pochodzącą z dumnego rodu Donatich. Z małżeństwa tego urodziło się 5 synów i jedna córka, lecz pożycie nie było szczęśliwe i D. rozwiódł się z swoją żoną. Głównym zaś owej klęski rodzinnej powodem była pamięć o Beatrycy, niewygasła w duszy Dantego, i namiętności stronnicze familji Donatich, które doszły do tego, że brat Gemmy stał się zawziętym przeciwnikiem naszego poety. Lecz walka stronnictw, trapiąca wówczas Włochy, miała się w boleśniejszy jeszcze sposób odbić na życiu autora Boskiej komedji. Kiedy bowiem Dante w służbie rzeczypospolitej rozmaite poselstwa sprawował i własnem doświadczeniem zdobywał sobie niepospolitą znajomość świata i jego stosunków, kiedy, według świadectwa Boccacia, głos jego najwięcej ważył w sprawach potężnej wówczas Florencji i świetna przed nim otwierała się przyszłość, nagle między pierwszemi rodami arystokratycznemi wybuchła krwawa walka, do której pomimowoli D. został wplątany. Szlacheckie familje miasta Pistoi podzieliły się na dwa nieprzyjazne sobie stronnictwa: białych i czarnych. Każde z nich szukało sprzymie-