kę na Jego ulubieńców, nie pozostanie bez kary. Cel ten widać nie raz: nie jest on przypadkowym, lecz jakby umyślnym; ob. np. r. 6, i inne. Nabuchodonozor, w skutek wytłumaczenia snu, uznaje, że Bóg żydowski jest wyższym nad wszystkie bogi i Panem nad wszystkimi królami (Dan. 2, 47). Co do ręki piszącej na ścianie, wyraźnie Daniel (5, 18) tłumaczy, że celem tego było objawienie wszechmocności Bożej, gdyż Baltazar, podczas uczty na cześć bogów, profanował naczynia święte, a przeto fałszywych bogów wyżej stawiał nad Boga prawdziwego. Chcą racjonaliści, aby w proroctwach przebijała się moralna jedynie tendencja i tej w D’u nie widzą wcale, albo bardzo słabo przedstawioną. Tymczasem z drugiej strony sami przyznają, że księga ta była zmyśloną w czasach Antjocha Epifanesa w celu, żeby utwierdzić Żydów w wierności ku zakonowi i pobudzić ich do wytrwałości w prześladowaniu ówczesném. Ten nawet cel poczytują za najważniejszy dowód nieautentyczności D’a. A czyż może być cel moralniejszy? § 24. Ze strony historji czynią następujące zarzuty przeciw autentyczności D’a: a) Nabuchodonozor nie zdobył Persji (Elam), bo jak wypływa z Jer. 25, 25. i Isai. 21, 2. wchodziła ona do składu monarchji Medów; tém mniej mogli ją zdobyć słabi następcy Nabuchodonozora. Więc Daniel, służący na dworze chaldejskim Baltazara, nie mógł w 3 r. tegoż króla znajdować się w Susa (Dan. 8, 1. 2) z jakiemś poleceniem. b) Nadto, wzmianka jest (ib.) o zamku królewskim w Susa, tymczasem za Nabonneda (Baltazara) nie było wcale rezydencji królewskiej w stolicy Persji. Cyrus dopiero obrał Susa na zimową rezydencję, a Darjusz Hystaspes upiększył ją potrzebnemi gmachami (Plinius, Hist. nat. VI 26) i nazwał Szuszan (lilja). c) Daniel nie mógłby powiedzieć, że Baltazar (Nabonned) był „synem“ Nabuchodonozora (5, 11. 13. 18. 22), lub że Nabuchodonozor był „ojcem“ jego. — Lecz historja Medji zupełnie 2 pierwsze zarzuty usuwa (ob. Medja): co do Baltazara (ob.), wiadomą jest powszechnie rzeczą, iż wyrazy: syn i ojciec, znaczą to samo, co w ogóle potomek i przodek. Usunięcie innych zarzutów historycznych ob. w art. Baltazar, Darjusz, Nabuchodonozor, Cyrus. De Wette (Einleitg) znajduje śmiesznym opis lwiej jaskini w Dan. r. 6. Lecz podobne jaskinie znajdowały się kiedyindziej w marokańskiém państwie, jak opisuje Höst (ap. Jahn, Archäolog. II 2 s. 355); zkądinąd zaś o nich nie wiemy, dla tego i zarzut z tego powodu nie zasługuje na uwzględnienie. § 25. Z Ezech. 14, 14 — 20. 28, 3 nie da się pogodzić, żeby D. był autorem księgi prorockiej i żeby bohaterem tej ostatniej był ten sam, co Daniel Ezechielów. U Ezechiela bowiem D. występuje jako już sławny ze sprawiedliwości i mądrości tak, iż sława jego z wnętrza Babilonji dochodzi aż do Tyru, zatém musiał to być mąż żyjący przed Ezechielem, a przynajmniej przed niewolą babilońską, podczas której Ezechiel był prorokiem; opisany zaś w księdze Danielowej D. był podówczas dopiero dzieckiem. Lecz jeśli się przypatrzymy bliżej obu Ezechiela tekstom, gdzie jest mowa o D’u, nieprawdopodobieństwo zniknie. Ezech. 14, 14 — 12 było wyrzeczone prawdopodobnie w 6 r. Sedecjasza (ib. 8, 1), t. j. przed Chr. r. 591; Daniel zaś miał wtedy przynajmniej lat 25 (cf. § 7). Daniel zaś już ok. 16 r. życia wsławił się sądem o Zuzannie między Żydami; sam ten fakt zdolny był rozgłosić jego imię. Rozgłosił nadto jego sławę Nabuchodonozor, gdy otrzymał wykład swego snu i mianował D’a namiestnikiem Babilonu. Sprawiedliwość jego, t. j. wierne zachowywanie prze-
