nji. Jak wszędzie tak i tu pobudkami były: polityka i egoizm książąt, środkami zaś: podstęp i gwałt. Duchowieństwo i szlachta doszedłszy do wielkich bogactw i potęgi w trzech połączonych unją kolmarską (1397 r.) królestwach (Danja, Szwecja, Norwegja), przy wyborze króla domagali się częstokroć ustępstw dla siebie, podnoszących jeszcze ich znaczenie, ale przynoszących uszczerbek władzy królewskiej. Działo się tak aż do wstąpienia na tron Chrystjana II r. 1513. Gdy Szwecja, która uważała unję kolmarską za gwałt zadany swej narodowości, chciała odzyskać swoją samodzielność z oddzielnym królem, Chrystjan zamysły te surowo skarał. Dumny, przewrotny i okrutny ten monarcha, wymordował wiele szlachty i duchowieństwa. Upokorzywszy po barbarzyńsku kraj, gdy przekonał się że władza jego dostatecznie utwierdzona, zażądał z Wittenberga teologów luterskich (1521); za wpływem bowiem ich nauki spodziewał się zagarnąć na swoją korzyść wielkie majątki duchowne i zniszczyć wpływ, jaki duchowieństwo na cały kraj wywierało. Przysłano mu niejakiego Marcina, byłego księdza z Würzburga; ten w Kopenhadze zaczął szerzyć luteranizm, spotkał się wszakże z tak silnym oporem ze strony uniwersytetu i ludu, że wkrótce musiał opuścić Danję. Niepowodzenie to przypisywał Chrystjan niezręczności Marcina, zamyślał tedy sprowadzić samego Lutra, co mu się jednak nie udało. Wtedy chwycił się król innych środków: wypędził z kraju spowiednika królowej, a siostry cesarza Karola V; kazał potajemnie zabić Maksymiljana de Bins za to, że ten miał jechać do cesarza z zażaleniami na króla; zabronił uniwersytetowi pisać przeciwko Lutrowi i jego naukę potępiać; zakazał duchownym znosić się z Rzymem i nabywać własność ziemską jeżeli się nie pożenią. Wzburzone nadużyciami Chrystjana stany, wypowiedziały mu (1523) posłuszeństwo, złożyły go z tronu i zmusiły do opuszczenia kraju. Unja kolmarska upadła. Fryderyk I, książę holsztyński, wstąpił na tron duński, a Gustaw Waza powołany został na tron szwedzki. Przy wstępowaniu Fryderyka na tron duński domagały się stany od nowego króla uroczystego przyrzeczenia, że będzie się opiekował Kościołem i powróci odjęte duchowieństwu dobra i prawa. Papież napisał także do nowego monarchy i jego syna Chrystjana (III) list, w którym zachęca go, ażeby nie dopuszczał do Danji protestantyzmu, jako siejącego wszędzie niezgody, rozdwojenia, bunty i wojny (1525). Ale więcej niż uroczysta obietnica królewska i list papiezki działały na Fryderyka namowy syna Chrystjana, który długie lata przebywając w Niemczech, zasmakował w nowinkach luterskich; z początku wszakże, chociaż sprzyjał nauce Lutra, nie śmiał jawnie tego okazywać i czekał aż się liczba wyznawców protestantyzmu powiększy. Czekać zaś nie potrzebował długo, bo pokusy były dość dla niektórych ludzi ponętne. Luter wzywał szlachtę, aby dobra duchowne przez przodków w przesadzonej gorliwości Kościołowi dane, napowrót jako swoją własność odbierała, a bpów i księży namawiał, aby się żenili. Chciwa część szlachty i zmysłowa część duchowieństwa zwolna przechodziła w szeregi luterskie. Wkrótce król mógł już publicznie występować jako zwolennik luteranizmu. R. 1527 protestanci pozyskali te same prawa, jakie dotąd służyły tylko katolikom; król pozwolił księżom żenić się i postanowił, że biskupi mają być konsekrowani bez odnoszenia się do Rzymu; nadto, polecił biskupom jaśniej tłumaczyć Ewangelję, co miało znaczyć, tłumaczyć ją w rozumieniu luterskiém. W trzy lata później Fryderyk zwołał do Kopenhagi sejm (jedno-
