czném urządzeniu tej prowincji (ob. Illiryk). To tylko nie ulega wątpliwości, że jak Illiryk tak i Dalmacja należały zawsze do patrjarchatu rzymskiego. Wiele tu chrześcjanizm ucierpiał w skutek najścia Hunnów i Westgotów, tym ostatnim odebrał Dalmację ces. Justynjan; na początku VII w. wpadli tu Awarowie, lecz za Herakljusza (ok. 640) prawie całą D. zajęli Kroaci (Chrobaci) i Serbowie, Awarów podbiwszy. Odtąd chrześcjanizm na nowo trzeba było zaszczepiać. Granicę między Serbami i Kroatami stanowiła rz. Nestus (v. Tilurus, v. Zentina). Kroatowie mieszkali na północ tejże rz., pod księciem swym Porga zaprosili misjonarzy z Rzymu, oddali kraj swój pod opiekę św. Piotra i uroczyście ślubowali zaniechać wszelkich rozbojów i napaści na obce kraje. Serbów zaś, którzy od rz. Nestus na południe rozciągali się aż do Dyrrachium (v. Epidamnus) i na wschód Kroatów, miał zmusić Herakljusz (ok. r. 647) do przyjęcia chrztu. Dawna dalmacka metropolja Salona, zburzona r. 639 (Farlati, Illyric. sacr. II 312... 336), ustanowioną została w założoném ok. r. 647 mieście Spalatro. Dziś D. zajmuje tylko wązki pas nadbrzeżny, należy do cesar. Austryjackiego, liczy katolików obrz. łac. 324,000, obrz. gr. unit. 1,000, nieunit. 80,000. Łacińskie bpstwa są: 1) Zara (Zador, łac. Jadera, Jadrensis): najdawniejszy bp tego miasta spotyka się r. 381, drugi w r. 530, 3-ci 593, po nich przerwa przeszło 200 lat; ciągła zaś kolej bpów rozpoczyna się z początkiem w. X; od r. 1046 Zara została metropolją Dalmacji. Kapituła motropolitarna składa się z 3 prałatów, 5 kanon., 4 kanoników honor. Seminarjum w Zara liczy 59 alumnów, seminarjum małe ma 31 wychowańców. Djecezja, która oprócz lądu stałego obejmuje wyspy: Gissa (Pagus), Selve (Salbon), Ulbo (Aloëpium), Premuda (Palmodon), Isto (Gistum), Melada (Meleta), liczyła 1854 r. w 9 dekanatach 55 probostw i 38 kapelanji, z 52,774 duszami. Księży świeckich 152. Z klasztorów znajduje się 5 minorytów, z 26 księżmi i 23 laikami, i 2 opactwa benedyktynek, z 23 zakonnicami. Sufraganjami arcybpa Zary są następne bpstwa: 2) Cattaro (Catharus), w VI w. było stolicą biskupią. Pierwotnie zostawało pod metropolią Dioclea, r. 1034 poddane było nowo erygowanej metropolji Antivari, r. 1179 przeszło pod Bari, pod którą to stolicą zostawało aż do naszego wieku. W granicach tej djecezji leżą stolice dwóch dawniejszych biskupstw: 1) Budua (Butua, Budua, Bulva), datującego z X w., a trwającego do początku zeszłego wieku; 2) i Risano, Rhizano (dawne Rhizus, Rhicinium, później Rosa lub Rossa nazwane, dziś miasto to w ruinach), nieznanego początku, w XII w. zostającego pod metrop. Antivari, a trwającego do początku zeszłego wieku. Dzisiejsza djecezja Cattaro w 4 dekanatach liczy 16 parafji, z 10,500 dusz. Kapituła ma 2 prałatów i 8 kanoników, księży świeckich 40, zakonnych 21. Klasztorów: 1 franciszkański i 1 kapucyński. 3) Lesina (Pharus, Fariens.), było już biskupstwem za czasów Grzegorza W., zazwyczaj wszakże początek jego kładą na 1140 r. W 5 dekanatach jest tu 41 parafji, z 35,000 wiernych, kapłanów 60; seminarjum nie ma. Kapituła składa się z 2 prał., 4 kan. i 5 kan. honorowych. Klasztorów: 1 minorytów, 1 franciszk., 1 dominik. i 1 benedyktynek. 4) Sebenico (Sibinicensis) od r. 1253. Leon XII z biskupstwem tém połączył dawne biskupstwa: a) Scardona (dziś wioska tylko, niegdyś stolica Liburnji), od VI w. biskupstwo; b) Knin (także Tnin, Tinen, Tenen, także Clim, dawne Tininium, Tinninia, także Thinnia, Tinia, Titium,
