Strona:PL Nowodworski-Encyklopedia koscielna T.4 013.jpeg

mane następstwo swego wuja kardynała Fesch, a następcą mianował swego pasierba Eugenjusza Beauharnais, nadając jednocześnie Dalbergowi księstwo Fuldy, hrabstwo Hanau, tytuł wielkiego księcia frankfurckiego, z nazwą „królewskiej wysokości;“ za co ten wszakże 22 Maja 1810 r. zrzec się musiał na rzecz Bawarji swych praw książęcych do Regensburga. Uległość Dalberga względem Napoleona przekonywała, że prymas dbał więcej o siebie niż o dobro Kościoła i kraju, dla tego też i jego bezskuteczne wstawianie się u cesarza za Piusem VII nie poprawiło mu opinji. Nie miał także powodzenia, gdy po chrzcie króla Rzymskiego, na jakim się znajdował w Paryżu, podał cesarzowi memorjał tyczący się stanu Kościoła w Niemczech; zdaje się, że memorjał ten zostaje w związku z pismem jego, drukowaném jeszcze 1810 r., o pokoju Kościoła w państwach związku reńskiego. Kontyngens Dalberga w wyprawie rosyjskiej doszedł tylko do Wilna, a order zgody, jaki on ustanowił po otrzymaniu wiadomości o projekcie Napoleona zawarcia powszechnego konkordatu z Papieżem, nie przetrwał swego założyciela. Na 3 tygodnie przed bitwą pod Lipskiem D., unikając natarczywości przysłanego doń pełnomocnika francuzkiego, udał się do Konstancji, Zurychu i Lucerny. Z Konstancji posłał tajnego radcę i szambelana barona de Varicour do głównej kwatery sprzymierzonych w Frankfurcie nad Menem, w celu usprawiedliwienia swego postępowania politycznego. Sprzymierzeni, nie zważając na to, ustanowili w Frankfurcie zarząd tymczasowy. D. ufny jeszcze w gwiazdę Napoleona, zrzekł się swego w. księstwa na rzecz księcia Eugenjusza, na co sprzymierzeni odpowiedzieli, uznając Frankfurt miastem wolném. D. 5 Stycz. 1814 D. schronił się do Regensburga i odtąd zajmował się tylko literaturą i zarządem swej djecezji. Oddalony od świata, walcząc nawet pod pewnym względem z niedostatkiem, bo 100,000 florenów, jakie mu kongres wiedeński naznaczył, rzadko kiedy go dochodziły, przepędził ostatnie lata swego życia na uczynkach dobroczynnych; um. 1817 r. D. jako książę świecki zostawił po sobie wszędzie dobrą pamięć, ale jako dostojnik Kościoła nie stał na wysokości czasu i zanadto hołdował pojęciom za popularne uważanym. Z pism jego oprócz wspomnianych wyżej, wyliczamy: Betrachtungen über Universum, Erf. 1776, 6 wyd. 1819; Verhältniss zwischen Moral u. Staatskunst, ib. 1786; Anemomètre proposé aux amateurs de météorologie, ib. 1782: Grundsätze der Aesthetik, ib. 1791; De l'influence des beaux arts sur la felicité publique, 1806. Cf. Aug. Krämer; Gedächtnissschrift auf Carl v. Dalberg, Gotha 1817, i tegoż, C. Th. v. Dalberg w „Zeitgenossen“ 23 zeszyt (VI tom), Leipz. 1821. O dobroczynnym wpływie Wittmann’a na D-a ob. Mittermiller, Leben des Bischofs Wittmann, Regensb. 1859.
 Dallaeus Jan, właściwie Daillé, głośny we Francji teolog kalwiński, ur. w Chatellaurault 6 Stycznia 1594. Na studja teologiczne uczęszczał w Saumur, gdzie poznał się z tamtejszym gubernatorem Filipem du Plessis-Mornay, żarliwym obrońcą hugonotów, który powierzył mu wychowanie swoich wnuków. R. 1619, razem z wychowańcami, zwiedził Włochy, gdzie poznał się z Sarpim; następnie udał się do Szwajcarji, Niemiec i Hollandji, 1621 przez Anglję wrócił do Francji. Najpierw był kaznodzieją nadwornym swego dobroczyńcy w Plessis de la Forest, w dolném Poitou, r. 1625 przeniósł się do Saumur, zkąd go powołano na przełożonego kalwińskiej gminy do Charenton pod Paryżem, gdzie pozostawał do