przywilejów. Gdy współcześni w kongregacji tej widzieli świętą żarliwość i prostotę prawdziwie zakonnego życia, mnożyły się ciągle klasztory cysterskie. Św. Stefan, wraz z opatami i kilku zakonnikami, ułożył (1119) Cartam caritatis, która w 8 rozdziałach zawarła statuty instytytucji. Potwierdzili tę kartę Papieże: Kalikst II r. 1119, Eugenjusz III 1152, a później Anastazy IV, Adrjan IV i Aleksander III. Gdy nowa kongregacja w ten sposób trwałą podstawę i opiekę Kościoła uzyskała, liczba jej klasztorów zaczęła wzrastać z nadzwyczajną szybkością, i już w 50 lat od założenia zakonu cystersi liczyli 500 opactw, tak, iż na wielkiej kapitule, odbytej 1151, wydano ustawę, ażeby w okręgu dziesięciomilowym od starego nie wznosić nowego opactwa, a dla każdego nowego przynajmniej 60 członków zebrać. Zdaje się jednak, iż przepisu tego nie trzymano się ściśle: w sto lat bowiem po jego ogłoszeniu, Citeaux zarządzało przeszło 1800 opactwami, z których większa część jeszcze w XII w. powstać musiała, a z których sam św. Bernard 60 założył i obsadził zakonnikami z Clairveaux. Wraz z rozpowszechnieniem klasztorów wzrósł i wpływ zakonników: ich kościelna działalność podczas zamieszek w XII w. tak była wielka, iż wielu Papieży im swoje uznanie zawdzięcza. Położyli także wielkie zasługi w muzyce kościelnej. Według św. Bernarda „śpiew kościelny nie powinien być ani twardy ani miękki, przyjemnie w ucho wpadać, a zarazem budzić, pocieszać i uspakajać serce. Powinien zaostrzać uwagę na wyrazy i ich znaczenie do duszy przenosić.“ Główne przepisy Cartae caritatis i jej ważniejsze dodatki są takie: Reguła św. Benedykta bez zmiany bierze się za podstawę, wszystkie ćwiczenia duchowne we wszystkich klasztorach są jednakowe. Opat z Citeaux stoi na czele zakonu, a wybierają go zakonnicy jego klasztoru i wszyscy opaci, mający prawo wyboru. Opatów innych klasztorów wybierają: opat głównego klasztoru, opaci czterech najstarszych filjalnych klasztorów i zakonnicy osierociałego klasztoru. Stopniowo jednak wybór przeszedł w ręce właściwych konwentów, a Papież Aleksander IV zatwierdził ten zwyczaj. Jeżeli jaki starszy klasztor zakłada nowy, to ma nad nim prawo dozoru: w ogóle pierwszeństwo stanowi się według starszeństwa instytucji. Corocznie odbywa się jeneralna kapituła. Kto na nią nie może się stawić osobiście, powinien przedstawić powody, lub przysłać pełnomocnika; opaci ze Szwecji i Norwegji mogą co trzy lata, a ze Szkocji, Irlandji i Grecji tylko co pięć lat na kapitułę przybywać. Ściśle określona została liczba sług, koni i t. p., jaką można przyprowadzać z sobą. Opat z Citeaux mianuje wizytatorów klasztorów, ci odpowiedzialni są przed jeneralną kapitułą, która też może nakładać kary na opatów. Samo Citeaux podlega wizytacji opatów czterech najstarszych klasztorów i opat z Citeaux może być z urzędu złożony, za zgodą wszystkich opatów na jeneralnej kapitule. Dwudziestu pięciu wybranych definitorów stanowiło tu pewien rodzaj arystokratycznego komitetu. Według postanowienia jeneralnej kapituły, nikt bez zezwolenia swego opata i opata z Citeaux nie mógł przyjmować biskupstwa: tylko wyraźny rozkaz Papieża mógł takie przyjęcie usprawiedliwić. Biskupi z zakonu wzięci obowiązani byli nosić suknię zakonną i zachowywać ustawy zakonne co do postów i t. p. Dzieciom i młodym osobom niewolno było nadawać godności opata. Wzbronione było zakonnikom obejmowanie probostw. Przeciw zbytkom i innym naruszeniom reguły stanowiono kary, według okoliczności. Na jeneralne kapituły zjeżdżali bardzo często
