sić można, żo cała prowincja Syrji i Fenicji należała już do Cyryna i że C. jeszcze przed śmiercią Heroda otrzymał tę prowincję, a rządy za niego sprawował dalej Varus. Ludy zaś syryjskie mogły doskonale niewiedzieć o nominacji C-a, bo ta wiadomość potrzebną była tylko do datowania aktów prawnikom, jakimi byli pragmatici, studiosi juris, tabelliones, notarii i in. Ś. Łukasz tylko, tak skrupulatny w oznaczaniu dat, według rzymskiego sposobu (Luc. 3, 1), zanotował nam tę okoliczność z życia Cyryna, o której zkądinąd nie moglibyśmy mieć pewności. Prawdopodobnie C. przybył do Syrji dopiero r. 752, lub 753, bo r. 752 Kajusz przedstawiał się legjonom naddunajskim, a potém jechał na wschód: iturus Armeniam ad Parthicas Arabicasque res (Plinius, Hist. nat. VI 27). Że zaś Józef Flawjusz te lata opuszcza i po ustanowieniu Archelausza (750 r.) wnet przechodzi do jego złożenia (r. 759), przeto nie miał sposobności mówienia o rządach Cyryna ur. 750—753. Wiemy tylko, że r. 7 54 Kajusz już się poróżnił z Lolljuszem, (Lollio offensior, Sueton. 1. c. c. 13), swoim doradcą, który na to miejsce nastał po Cyrynie; może więc C. wraz z Kajuszem odjechał r. 752 do Syrji. Z tego widać: 1) że historją świecka nie jest w stanie wykazać, aby C. nie był rządcą Syrji podczas narodzenia Chrystusowego (749 r.), owszem, przypuszczać dozwala, iż był nim podczas śmierci Heroda (w Marcu 750 r.), a nawet przedtém; że Varus za Cyryna sprawował rządy Syrji; 2) że czy C. nastał w 749, czy w 750 r., dla nas jest rzeczą obojętną, bo tekst Luc. 2, 2 może być tłumaczonym, że popis ludności w Judei odbywał się za Cyryna, lub przed Cyrynem. Nadto, pewniejszą jest prezydentura Cyryna w Syrji r. 750—753, aniżeli druga r. 759—763. O tej ostatniej bowiem możemy wnosić tylko z pomnika tivolskiego; tymczasem Józef Flawjusz (Ant. l. 18, c. 1, cf. l. 17 c. ult.) wyraźnie mówi, że po złożeniu Archelausza, Judea wcieloną została do prowincji Syrji, i że C. przybył do Syrji jedynie w celu popisania ludności i odebrania podatków: Caeterum ditione Archelai contributa Syriae, missus est illo a Caesare vir consularis Quirinius qui censum ageret per Syriam, et ipsius Archelai domum venderet... Quirinius... a Caesare mittitur in Syriam, ut jura populis redderet, facultatesque censeret omnium. Legacja zatem Cyryna w Syrji od r. 759 była ekstraordynaryjną, wyłącznie się odnosiła do census, i był on wtedy legatus Augusti pro praetore ad census accipiendos, albo censitor, jak tego są liczne przykłady na napisach rzymskich (ap. Orelli, Inscriptionum latinar. collectio, nn. 364, 2273, 5209, 6512, 3044, 3659, 6049, 208, 3652, 4212, 6926, 5927, 6948, 3180, 6944, 6518, 6929, i in.). Tytuł δικαιοδότής (legatus Caesaris juridicus), jaki mu daje Józef, nie znaczy legata zwykłego, do pełnego zarządu prowincją, lecz nadzwyczajnego. Dowodem tego jest jeszcze i ta okoliczność, że C. przybył r. 759 do Judei z małym tylko orszakiem (σύν όλίγοις, Flavius); gdyby zaś był pełnym legatem pro praetore, towarzyszyliby mu amici, comites, familiares, haruspices, interpretes, lictores, accensi, scribae, praecones i t. d., bo bez takiego licznego orszaku legat nie wyruszał. Ztąd także wypływa, 3) że jeśli wyraz πρώτη (Luc. 2, 1) należy koniecznie tłumaczyć: pierwszy (popis), to tekst ś. Łukasza jeszcze lepiej odpowiada historji ówczesnej; bo jest alluzją do dwóch popisów: jednego, który się odbywał za legacji Cyryna w Syrji w r. 749; drugiego, o którym opowiada Józef Flawjusz (l. c. cf. De bello jud. VII 8, 1, II 17, 8). Jedno jeszcze nasuwa się pytanie: je-
