wski, w Borzęcinie pod Warszawą zastał: Ciborium erectum, separatum ab altari ad cornu ejusdem altaris dextrum; in eo competenter reperitur asservatum SS. Sacramentum, — i w Decretum visitationis poleca: In vasculis (nie in pixide) argenteis, in quibus asservatur SS. Sacramentum circumvolvi faciat telam ex corporalibus laceris, et demum reponatur SS. Sacramentum cum sacculis; alioquin in solis sacculis non servatur commode propter periculum fragmentorum, quae per saccula excidere possunt facile (rękpsm w archiw. kons. war.). Vascula znaczą tu naczynia oddzielne od puszki i przeznaczone do przechowywania N. Sakramentu, oprócz puszki widać to z następujących opisów w tejże wizytacji ks. Piaseckiego: np. w Żukowie pod Błoniem, w ciborium jest pixis ex cupro et aliae pixides duae parvae argenteae pro conservatione SS. Sacramenti; — w Zbikowie, pod Warszawą: In ciborio pixis ex cupro et duo vascula pro SS. Sacramento, unum pro infirmis; — w Grodzisku (stacja kolei blizko Warszawy): Ciborium in summo altari intus habet pyxidem parvam argenteam cum pede stanneo et aliud vasculum minus pro deferendo SS-o ad infirmos. Stan olejów śś. opisywany jest oddzielnie od ciborium, a przeto vascula, o których tu czytamy, nie mają styczności z olejami śś.; nadto, oleje śś. między r. 1603 a 1617, już -przed wizytacją ks. Piaseckiego, prawie wszędzie usunięte zostały z ciborium, a schowane w oddzielnej szafce, przy wejściu do zakrystji. Jak już widzieliśmy na Borzęcinie, tak podobnie i w innych kościołach u nas do końca XVI w. cyborja, t. j. tabarnacula, czyli szafki na przechowywanie puszki z N. Sakr., były zupełnie oddzielone od ołtarza. Wspomniana wizyta Piaseckiego tak opisuje ciborium w Nadarzynie roku 1616: Ad latus altaris (majoris) penes fores sacristiae est collocata almaria in qua servatur SS. Sacramentum. In pede ipsius armarii reservantur olea ss. sub alia clausula. W ogóle u nas (mówimy przynajmniej o archidjakonacie warszawskim, który obejmował większą półowę dzisiejszej archidjecezji warszawskiej) wizyty z r. 1603 (Goślickiego, bpa poznań.) i 1616—17 (Piaseckiego, jako archidjakona warszaw.) nakazują, aby, przy restauracji ołtarza wielkiego przenosić nań cyborium. Piasecki już w wielu miejscach zastał przeniesione; lecz w innych, podobnie jak r. 1603 prawie we wszystkich, cyboria były ad latus altaris majoris. Że przy takowych cyborjach wcale ołtarza nie było, wnosić należy ztąd, iż wspomniane wizyty, lubo skrupulatnie opisują stan i ubiór każdego ołtarza po szczególe, o żadnym ołtarzu nie wspominają, jeżeli cyborium było na boku. Zdaje się, że do udzielenia kommunji kapłan wyjmował puszkę z cyborium, przechodził do w. ołtarza, gdzie odmawiał Misereatur... i in. Jeszcze i to nadmienimy o dawnych cyborjach u nas, że wymagano, aby w nim był portatyl (portatile). Tak wizyta Piaseckiego mówi o Wilkowie: In altari majori ciborium convenienter commodum, sed magna negligentia in conservando SS. Sacramento; nec portatile, nec corporale substratum SS-mo. Ślady cyborium w znaczeniu takiém, jakie miało dawniej, znajdują się także; lecz nazywa się ono baldachinem. Piasecki poleca je mieć w tych przynajmniej kościołach, gdzie sufit jest spruchniały, np. w Borzęcinie: Supra altare majus habeat (parochns) baldachinum propter periculum quod imminet ex vetusto laqueari et putredine consumpto (wizyta cit. 1616 r.). Dawniej, zdaje się, że to bywało we wszystkich kościołach, bo synod koloński r. 1280 poleca: ut sursum super altare, ad latitudinem et longitudinem altaris pannus lineus albus extendatur et protegat altare ab
