leżących do kongregacji klasztorów. Do współudziału w zarządzie kongregacją dodawano opatom definitorów. Innocenty III, Grzegorz IX i Mikołaj IV zatwierdził powyższe zmiany. Opatem Clugny mógł być tylko jeden z miejscowych zakonników; opatów zaś zależnych od kongregacji klasztorów albo wybierali opaci Clugny, albo też zakonnicy właściwego opactwa. Wybory na opatów Clugny rzadko jednak odbywały się swobodnie. Królowie francuzcy, następnie Papieże awinjońscy i potężne rody arystokratyczne zbyt wielki a szkodliwy wpływ wywierali na elekcje. W XVI w. opactwo Clugny było komendą familji Gwizjuszów, w skutek czego ciężkim ulegało napadom ze strony hugonotów. Oprócz tego, opactwo utraciło wiele klasztorów przez tak zw. reformację. R. 1627 kard. Richelieu wyjednał sobie opactwo w Clugny i oddał je pod zwierzchnictwo kongregacji św. Maura. Związek ten wszakże wkrótce się rozpadł. Niezgoda wybuchła w łonie samej kongregecji klunjackiej. Opaci komendarze z arystokratycznych familji trwonili fundusze klasztorne na ostentację dworską i zaledwie trzecią część dochodów szło na utrzymanie samej instytucji. Nadto, celem zmniejszenia wydatków ograniczano ciągle liczbę zakonników. Kongregacja klunjacka już zamierała, kiedy zgromadzenie ustawodawcze uchwałą z 13 Lut. 1790 r. zniosło wszystkie klasztory we Francji. Ostatni opat Clugny, kardydał Dominik de la Rochefaucauld, um. 1800 r. na emigracji. Skonfiskowano dobra klasztorne, a miasto kupiło wspaniałą świątynię za 100,000 fr. i rozebrało ją prawie do szczętu. Z tego powodu Napoleon I powiedział mieszkańcom Clugny: Allez, vous êtes des Vandales (oddalcie się, jesteście Wandalami). Do historji tego opactwa materjały, ob Duchesne, Biblioth. cluniac. (wyżej str. 263); dobre są monografje: Lorain (dziekan wydziału prawnego w Dijon), L’abbaye de Clugny, Dijon 1839 r.; I. H. Pignot, Histoire de l’ordre de Cl., Paris 1868 3 v. in 8; ta ostatnia zajmuje się tylko początkową historją zakonu kl. aż do śmierci Piotra Wielebnego, okresu najświetniejszego: tom I podaje szczegółową historję każdego opata ze wspomnianych czasów; dwa inne o urządzeniach wewnętrznych i stosunkach zewnętrznych opactwa. J. N.
Cło nazywa się podatek od wywożonych lub przywożonych towarów. Mówimy tu o nim 1) ze względu biblijno-archeologicznego i 2) ze względu moralnego. I. W Starym Testamencie podrzędna tylko o nim wzmianka, cf. 3 Kr. 10, 15; w Nowym Test. wspomina się częściej, bo stanowiło ono u Rzymian ważną część dochodu państwa, a Palestyna nie była od tego podatku wolną. Ściąganie cła nie należało do urzędników, ale puszczano prowincjami w dzierżawę i dzierżawcom było pozostawione. Dzierżawcami byli zazwyczaj rycerze rzymscy, którzy przypadające im cło prowincji już to w częściach poddzierżawiali, już też przez najętych ludzi do tego wybierali. Ci ludzie w Nowym Test. nazywają się celnikami i występują tu jako przedmiot powszechnej nienawiści i pogardy (cf. Mt. 9, 10... 21, 31. Łuk. 7, 34. i t. d.), przyrównywani do pogan (Mt. 18, 17). Przyczyna tej pogardy celników leżała nietylko w ogóle w niechęci ludu do płacenia tego rodzaju podatku i w nieprawidłowości samych celników, jakich się oni przy ich odbieraniu dopuszczali (Łuk. 3, 13), lecz nadto w religijném pojęciu Izraela o znaczeniu podatku wszelkiego. Izrael rządzony przez Boga, króla swego najwyższego, królowi tylko temu, lub jego zastępcy, obowiązany był hołd i podatek składać. Obcy władca, wybierający podatek, naruszał to pojęcie rządu teokratycznego, występo-
