Wittenb. 1557; Oratio de studio theologiae exercitiis verae pietatis et virtutis potius quam contentionibus et rixis disputationum colendo, Witt. 1581; Oratio de statu ecclesiarum hoc tempore in Graecia, Asia, Hungaria, Boemia, et de Russorum ac Tartarorum religione ac veterum Porussorum sacrificiis, 1580, z Confessio fidei i 30 epistolae Constpolitanae, Francof. 1583; odpowiedź na pismo Antoniego Possewina (ob.), Refutatio imposturarum cujusdam Chytraei etc., Ingolstad, 1583. Komentarze do Pisma św. są przeważnie polemiczne. Dogmatyczne dzieła Ch. traktują o chrzcie, komunji, chrześć. eschatolologji i o niektórych wyrażeniach odnoszących się do nauki o łasce. Z historycznych pism wspomnieć należy: Historia Confessionis Augustanae, 1578 Francof, i Chronicon Saxoniae ab. a. 1500—1595, Lip. 1595. Volumen epistolarum Chytraei zawiera bogaty materjał do historji czasu i samego autora. Biografję Ch’a napisał Otto Fr. Schütz: De vita Dav. Chytraei etc., Hamb. 1720—1727, 3 t. — Brat Dawida, Natanjel, rektor w Bremen, znany był jako poeta i archeolog (ur. 1543, um. 1598). (Häusle). J. N.
Chytrość abstrakcyjnie wzięta, oznacza zręczność ukrywania swoich zamiarów, połączonych z jaką czynnością. W takiem znaczeniu chytrość podpada pod pojęcie roztropności i nie jest złą bynajmniej, jeżeli ma cele dobre i środków używa godziwych. W takiem znaczeniu Zbawiciel zalecił uczniom swoim wężową mądrość (Mat. 10, 16). Lecz mądrość ta jest niebezpieczna, łatwo prowadzi na bezdroża, łatwo chwyta za nasuwające się jej środki, nie troszcząc się o ich wartość moralną, i dla tego Zbawiciel nakazuje z tą mądrością łączyć koniecznie serce czyste: prostotę gołębią. To samo znaczą słowa Apostoła: „Bracia, nie stawajcie się dziećmi rozumem, ale bądźcie dziećmi złością: a rozumem doskonałymi bądźcie (1 Cor. 14, 20);“ „chcę, abyście byli mądrymi w dobrém, a prostymi w złém (ad Rom. 16, 20)“; z drugiej znów strony upomina nas, „abyśmy już nie byli dziećmi chwiejącemi się i nie byli uniesieni od każdego wiatru nauki przez złość ludzką, przez chytrość na oszukanie błędu (Eph. 4, 14).“ Chytrość skierowana do celu niegodziwego, używająca oszustwa i podstępu do osiągnięcia swego celu, jest zupełném przeciwieństwem mądrości chrześcjańskiej, jest chytrością w złem jej znaczeniu. Szatan jest ojcem tej chytrości w dziedzinie moralnej, i dla tego nazywa się starym wężem (Apoc. 12, 9. cf. Joan. 8, 4. Act. Ap. 13, 9. 19. Eph. 6, 11—12). Zwyczaj mówienia chytrość bierze pospolicie w drugiém tém znaczeniu.
Ciaconus (Chacon). 1. Piotr, hiszpan, uczony teolog, filolog i krytyk; † w Rzymie 1581 d. 26 Paźdz., mając lat 56. Objaśniał (Annotationes) Arnobjusza Advers. gentes, Minucjusza Octavium, dzieła Kassjana, Tertulliana, św. Izydora Etymolog. Przez Grzegorza XIII Sanctorum Patrum libris sacrisque canonibus et ss. Bibliis perpurgandis praepositus (nagrobek w Rzymie); należał też do komisji, pracującej nad poprawą kalendarza. Ob. Michael a s. Joseph, Bibliogr. crit. III 444. Hurter, Nomenclator lit. I 206. — 2. v. Ciaconius Alfons, hiszpan, dominikan, także przez Grzegorza XIII do Rzymu powołany; zajmował się badaniami dawnych pomników historji kościelnej. Um. w Rzymie ok. r. 1601, mając lat 59. Oprócz rozpraw (między innemi Historia de anima Trajani precibus Gregorii P. ab inferis erepta, Venet. 1585. De s. Hieronymi cardinalitia dignitate quaestio, razem z poprzednią rozprawą, Venet. 1588, Romae 1591), do ważniejszych dzieł jego należą: Vitae et res gestae Summorum Pontificum Ro-
