o tém świadczy św. Jan (r. 3); bądź wreszcie, według zdania Piotra Lombarda i świętego Tomasza z Akwinu, gdy od Jana Chrzciciela przyjął chrzest w Jordanie. Inni przeciwnie, zwłaszcza dawniejsi, jak Tertuljan, Złotousty, św. Leon W., Teofilakt, początek chrztu datują dopiero od owej chwili, gdy Chrystus przed Wniebowstąpieniem swojém uroczyste dał uczniom swoim udzielania onegoż polecenie (Mat. 28, Mar. 16). Inni znowu, jak Aleksander haleński i Melchior Canus, różne one chwile i okoliczności subtelnie łącząc w jednę jakoby czynność moralną, mniemają, że Zbawiciel ten sakrament ustanawiał częściami, a mianowicie: materię na chrzcie swoim w Jordanie; formę w słowach onych, które rzekł do uczniów, posyłając ich na wszystek świat; cel w rozmowie swej z Nikodemem; skutek w ostatniej swej mowie do uczniów, zapisanej u św. Marka (r. 16); nakoniec moc i skuteczność na krzyżu, gdy z otworzonego boku jego wypłynęła woda i krew. Katechizm trydencki, omijając te subtelności, krótko i jasno kwestję rozwiązuje, rozróżniając dwojaki czas: czas ustanowienia chrztu i czas, od którego chrzest stał się koniecznym do zbawienia. Pierwszy czas, zgodnie z nauką św. Grzegorza z Nazjanzu i św. Augustyna, datuje od chrztu Jezusa w Jordanie, na którym i poświęcenie wód, za dotknięciem boskiego ciała Zbawiciela, i pierwsze objawienie trzech Osób Trójcy Św. i otworzenie się niebios nad ochrzczonym Chrystusem, jawnie ukazują materję i formę i skutek tego sakramentu. Drugi zaś czas, od którego nikt bez chrztu nie może dostąpić zbawienia, zaczyna się dopiero od chwili, w której wstępujący do nieba Syn Boży uczniom swoim przykazał chrzcić wszystkie narody; co też, według wykładu tegoż katechizmu, stwierdza się słowy św. Piotra (I. 1, 3) i św. Pawła (Efez. 5, 26), gdzie odrodzenie i poświęcenie człowieka, które chrzest sprawuje, przypisuje się Zmartwychwstaniu i Męce Zbawiciela. Przystępując teraz do bliższego objaśnienia nauki Kościoła o chrzcie, rozbierzemy w tyluż oddzielnych punktach następujące pytania: 1. Jaka jest materia chrztu? 2. Jaka forma? 3. Kto jest ministrem tego sakramentu? 4. Komu może być udzielonym? 5. Jakie są skutki? 6. Jaka jest potrzeba tego sakramentu? i nakoniec 7. W jaki sposób i jakim porządkiem Kościół go udziela? 1. Materją chrztu wyłączną i niezbędną jest woda. Bez wody nie masz chrztu, powiada św. Augustyn: Tolle aquam, non est baptismus (Tract. 15 in Joan). Żaden więc inny płyn tej materji zastąpić nie może; ale woda, o ile mowa o ważném udzieleniu sakramentu, może być jakiegobądź rodzaju, byle jedno była prawdziwa i naturalna, i jakiejkolwiek wody użyć, czy rzecznej, czy morskiej, czy deszczowej, czy czystej, czy błotnej, czy słodkiej, czy słonej, czy zimnej, czy ciepłej, zawsze chrzest będzie ważny. Wprawdzie Kościół osobnym uroczystym obrządkiem poświęca wodę chrzcielną, z przymieszaniem do niej krzyżma, i tej wody poświęconej pod grzechem ciężkim używać przykazuje, o ile czas i możność na to pozwala; ale ta woda nie dla tego służy za materję chrztu, że poświęcona jest, jedno dla tego, że wodą jest; poświęcenie kościelne i krzyżmo żadnego zgoła na ważność i skuteczność sakramentu nie mają wpływu, i wielkim przeto byłoby błędem, w razie nagłej potrzeby zaniechać, albo opóźnić udzielenie chrztu dla tego jedynie, że nie masz na pogotowiu wody chrzcielnej, kiedy jest woda zwyczajna. Ta niezmienna od początku nauka i praktyka Kościoła na niewątpliwych opiera się świadectwach Pisma św. Pomijając figury Starego Test., gdzie według nauki Apostołów i wykładu Ojców, i wody po-
