prusko-angielskiego biskupstwa w Jerozolimie. Wysłany był dla tego do Londynu w missji nadzwyczajnej, a niebawem został posłem pruskim przy dworze angielskim. Pozwolenie zaprowadzenia w tém biskupstwie liturgji Bunsena radowało go niezmiernie. Poił się on nadzieją, że maleńki ten kościołek „w kolebce jeszcze będący, udusi Kościół rzymski“; że „mała kapliczka pałacu Cafarelli rozrośnie się w wielki niemiecki kościół na Wschodzie“ (Z jego bjografji wyd. przez wdowę s. 235, ob. w końcu art.). Gdy w kwestji wschodniej nie słuchano jego głosu, pobudzającego Prussy przeciwko Rossji, opuścił 1854 Anglję i osiadł w Charlottenbergu pod Heidelbergiem. Mianowany członkiem izby wyższej i baronem, um. w Bonn 28 Listop. 1860. Pisał: O ukończeniu katedry kolońskiej (Vollend. d. Kölner Doms, Augsb. 1842); O bazylikach rzymskich (Basiliken d. christ. Roms, Münch. 1843); Opis Rzymu (Beschreib. d. Stadt Rom, Stutg. 3 t. 1830—43); Stanowisko Egiptu w dziejach świata (Aegyptens Stelle in d. Weltgesch., Gotha 1844—45); Organizacja kościoła przyszłości (Verfassung d. Kirche d. Zukunft, Hamb. 1845); Ignatius v. Antiochien u. seine Zeit, 1847; Listy Św. Ignacego (Die drei echten u. d. vier unechten Briefe d. Ign. v. Antioch., 1847); Hippolyt i jego czas (po ang. Lond. 1851 t. 4, po niem. Leipz. 1852—53, 2 t.); Chrześcjanizm i ludzkość (Christianity and Mankind, Lond. 1854, t. 7); Znaki czasu (Zeichen der Zeit, Leip. 1855, 2 tomiki, 3 wyd. 1856); Bóg w dziejach (Gott in d. Gesch. od. der Fortschritt des Glaubens an eine sittliche Weltordnung, Leipz. 1857—58, 3 t.). Pracował nad Pismem św., które wydawał p. t. Bibelwerk für die Gemeinde, Leipz. 1858. Za życia jego wyszedł 1, 2 i 5 tom, pozostałe 6 tomów opracował Kamphausen i Holtzmann. W dziełach swoich B., obok mgłych hypotez i zjadliwych wycieczek przeciwko Kościołowi katolickiemu i staroluteranom, daje swoje marzenia o przyszłości, w której ludzie nauki mają być podług niego „kapłanami świadomości człowieczej“. Właściwie jednak nie wiadomo, czego on żądał w swoich reformach religijnych, bo sam z sobą w ustawicznych był sprzecznościach. To tylko pewna, że jakkolwiek prawił wciąż o chrystjanizmie, dogmatyka jego była wcale niechrześcjańską. Nowa jego Ewangelja wyłączała wszelką naukę dogmatyczną, miała polegać tylko na „żywym fakcie modlitwy“. Ideałem Bunsena było „zhelenizowanie (t. j. zpogańszczenie) chrystjanizmu, podniesienie go do idei ludzkości, czyli innemi słowy, założenie kultu bohaterów“ (Jego bjografja wydana przez wdowę, p. 105). Jego wiarą była wiara „w Boga, jako w wiekuistą myśl stworzenia, jako w ducha w Jezusie z Nazaretu, jako ducha w ludzkości zbawionej“. Chrześcjańska chrystologja nie godziła się zdaniem jego z egzegezą, z dziejami, z filozofją i przekonaniem czasu, przedewszystkiém zaś odrzucał on naukę o Trójcy św., jako ze złego rozumienia rzeczy powstałą. Pomimo słodkawych swych uczuć dla całej ludzkości, grubym, nieprzyzwoitym językiem wyrażał się o Papieżu, o katolikach, a przedewszystkiém o jezuitach. Człowieka tego przedstawia dobrze bjografja, zebrana z jego listów i wspomnień jego wdowy, wydana po angielsku, a potém po niemiecku. Christian Carl Josias Freiherr v. Bunsen. Aus seinen Briefen etc. deutsche Ausgabe durch neue Mittheilungen vermehrt von Friedrich Nippold. Leipzig 3 t. 1869—1871. N.
