ry żył przed nim. Z tego wszystkiego okazuje się, że jakkolwiek Budda wychodzi z zasad bramińskich, dochodzi wszelako do wniosków zupełnie owym zasadom przeciwnych: ztąd musiał wyniknąć rozdział między obu religjami, a następnie zawzięta walka, tém więcej, że buddaizm zagrażał nawet politycznej potędze braminizmu, który opierał się na podziale kastowym. Budda nie wystąpił wprawdzie z wyraźną opozycją przeciwko kastom, uznawał je jako fakt i objaśniał, zgodnie z nauką bramińską, jako nagrodę lub karę za uczynki poprzedniego życia; pomimo to jednak dopuszczał do swej społeczności religijnej ludzi rozmaitych kast, wszystkim głosił tęż samą możność dojścia do upragnionego stanu nirwany. Faktycznie tedy znosił on zupełnie różnice kastowe. Bramini tracili tym sposobem przywileje swego stanu i obawiać się mogli, że okażą się zupełnie niepotrzebnymi, jeżeli nauka Buddy dalej rozszerzać się będzie. Niepotrzebną już była mądrość Vedów, przez braminów tak troskliwie w tajemnicy przechowywana, nie trzeba było już składać żadnych ofiar; królowie mogli się obejść bez purohitów, jako kapłanów nadwornych i stróżów sumienia monarszego. Braminizm widział się zagrożonym w samych podstawach swoich, nic więc dziwnego, że buddaizmowi wypowiedział zawziętą walkę. Już za życia Buddy dostrzegamy początek tej walki, która po wielu wiekach zakończyła się trjumfem braminizmu w Indostanie, a zdumiewającém rozszerzeniem się buddaizmu w innych częściach Azji. — Ponieważ nauka Buddy szerzyła się głównie za pomocą ustnego nauczania, treść jej więc, ujętą w pewne formuły i zdania, starano się wdrażać w pamięć wyznawców. Pierwszą i najważniejszą z owych formuł są „cztery wzniosłe prawdy“ (Aryani-satyani). Zawierają one główne podstawy nauki Buddy, i kto je dokładnie zrozumiał i zupełnie się niemi przejął, ten dostąpił najwyższego stopnia w hierarchji buddyjskiego społeczeństwa, ten stał się arya, czcigodnym. W księdze Mahavasti treść czterech prawd w następujący sposób jest wyjaśniona: „O wierny, są cztery wzniosłe prawdy; i jakież to? Boleść, powstawanie boleści, zniszczenie boleści, droga do zniszczenia boleści. Każdy z tych wyrazów jest wzniosłą prawdą. Cóż więc jest boleścią, która jest wzniosłą prawdą? Boleścią jest: urodzenie się, starość, choroba, śmierć, spotkanie się z tém, czego nie lubimy, rozdział z tém, co kochamy, niemożność osiągnięcia tego, czego pragniemy, kształt, uczucie, wyobrażenie, pojęcia, poznanie, słowem pięć atrybutów pojęcia; wszystko to jest boleścią. Oto więc jest boleść, która jest wzniosłą prawdą. — Co jest powstawaniem boleści, które jest wzniosłą prawdą? Jest to ciągle ponawiające się pożądanie, to w tém to w owém szukające zaspokojenia, któremu bezustannie towarzyszą cierpienie i radość. Oto więc jest powstawanie boleści, które jest wzniosłą prawdą. — Co jest zniszczeniem boleści, które jest wzniosłą prawdą? Jest to zupełne wytępienie tego ciągle odnawiającego się pożądania; jest to zerwanie z niém, jego zatracenie i wygładzenie. Oto więc jest zniszczenie boleści, które jest wzniosłą prawdą. — Co jest wzniosłą prawdą drogi, prowadzącej do zniszczenia boleści? Jest to wzniosła droga, która z ośmiu części się składa. Częściami temi są: dobre rzeczy pojmowanie, wola, usiłowanie, czyn, życie, mowa, myśl, właściwe rozpamiętywanie. To jest prowadząca do zniszczenia boleści droga, która jest wzniosłą prawdą“. — Te cztery prawdy w czterech następnych formułach są streszczone. Pierwsza prawda: faktem jest, że wszelkie istnienie połączone jest z udręczeniem i nędzą. Druga pra-
