władców Nepalu, zabrawszy znajomość z uczonym buddystą w Patou, pierwszy wydał katalog dzieł buddyjskich, obejmujący 218 tytułów. — Tybetańskiém tłumaczeniem ksiąg buddyjskich, które noszą nazwę Kah-gyur, zajmował się węgierski uczony Csoma-Körösi i podał ich treść w Asiatic researches of the society instituted in Bengal, 1836 r. Z tłumaczeniem w narzeczu pali, używanem na wyspie Cejlon, pierwszy zaznajomił nas Turnour; z chińskiém Abel Rémusat; z mongolskiém J. Schmidt. Sami buddyści czuli potrzebę zaprowadzenia pewnego porządku w chaosie ksiąg świętych. Próbowali więc i przyjmowali rozmaite klasyfikacje i podziały. Najwięcej upowszechniony jest podział na trzy części, pod nazwą Tripitaka: 1) Sutra-Pitaka obejmuje kazania Buddy, 2) Vinaya-Pitaka (inaczej Matrika, co znaczy matka), zawiera przepisy dyscyplinarne, 3) Abhidharma-Pitaka, obejmują prawa objawione i metafizykę. Nauka i życie buddystów opierają się na przepisach i przykazaniach, zaleconych przez samego Buddę. Te przepisy i nauki moralne, dawane przez Buddę bez różnicy przedmiotów, do których się odnoszą, nazywają się Sutra. Z wielkiej liczby owych przepisów i przykazań, te, które są w związku z dyscypliną albo z metafizyką, oddzielnie zostały zebrane i wyjaśnione przez uczniów Buddy, pod tytułem: Vinaya i Abhidharma-Pitaka. Sutra nazywają się więc także Buddha-watschana, t. j. słowo Buddy, albo Mula-grantha, t. j. księga tekstu, której inne działy są tylko jakby komentarzem. Co się tyczy w szczególności: a) Sutry, wyraz ten używany był już poprzednio w księgach religijnych braminów i oznaczał maksymę, naukę w kilku wyrazach wyłożoną. W księgach buddyjskich spotykamy wprawdzie krótkie sentencje, lecz w ogóle nie godziło się to z charakterem nauczania Buddy myśli swe zwięźle i jasno wypowiadać: wykład jego jest rozwlekły, nużący; każde pojęcie w tysiączne odcienia rozdrobnione; każde zdanie przez wszystkie odmiany przeprowadzone. Nauka ta wyłożona jest w formie rozmów, które Budda prowadził z uczniami o różnych przedmiotach religijnych. Rozmowy zwykle zaczynają się od słów: „Kiedy pewnego dnia Bhagavat w tém a tém miejscu się znajdował, słyszałem od niego co następuje“; kończą się zaś wyrazami: „Tak mówił Bhagavat“. Buddyści odróżniają dwa rodzaje sutra: proste sutra i wielkie, to jest rozwinięte i wyjaśnione. Różnica między niemi jest wielkiego znaczenia dla historji buddaizmu. Oba rodzaje sutra mają wspólną treść i jednakową formę, lecz sposób traktowania tych przedmiotów, w jednych i drugich jest odmienny. Proste sutra są pisane prozą, wielkie zaś naprzemian prozą i wierszem. Ostatnie są w nawpół barbarzyńskim sanskrycie, pomieszanym z prakrytem i pali. Audytorjum, do którego Budda w wielkich sutra przemawia, składa się już nietylko z paru tysięcy pustelników i pustelnic, lecz z bogów i mirjad buddhisatwas (przyszłych buddów), których nazwiska i zasługi z całą dokładnością są tu opowiadane; ci przyszli buddowie żyją w nieskończoności światów, i proste sutra nic o nich jeszcze nie wiedzą. Różnica więc, zachodząca między prostemi a wielkiemi sutra, w ten tylko sposób da się objaśnić, że ich redakcja była dziełem odmiennych szkół, że te szkoły w różnych czasach powstały i że proste sutra są bliższe czasów Buddy. Za ostatniém przypuszczeniem przemawia i to, że stan polityczny i religijny, przedstawiony w prostych sutra, zupełnie zgadza się z wiadomościami, z innych źródeł zaczerpniętemi, o ludach indyjskich w chwili wystą-
