nawet legalnie mogłyby przy nich nadal pozostać. Jednakże przez miłość i uległość ku Apostolskiej Stolicy, zgromadzeni biskupi w r. 1577 (więc w lat dziesiątek niecały po pierwszej bulli 1568 wydanej) na synodzie prowincjonalnym piotrkowskim „ad tollendam varietatem in orationibus et cantu ecclesiastico Missalia et Breviaria Romana ex authoritate SS. Concilii Tridentini conscripta atque edita, in usum provinciae istius...“ przyjęli. Odtąd więc u nas w ścisłém znaczeniu brewjarz rzymski w użyciu, z dodatkiem patronów kraju, szczególnych kościołów i djecezji. Dawne zakony, jako to: benedyktyński, dominikański, karmelicki, swoich brewjarzów dotąd używają. Dosyć często dziś objawiano żądanie nowej poprawy rzymskiego brewjarza: możliwe to i godne po trzech przeszło wiekach, kiedy tam w krótkim czasie aż trzy korrekty były. Zabierał się do niej Klemens XII; a Pius IX już w r. 1856 komissję na to wyznaczył, jednakże dotąd korrekta ta nie nastąpiła; a jeśli kiedy nastąpi, to pewno nie w taki sposób, jak sobie wróżą nieświadomi początku i znaczenia modłów brewjarzowych. Najszczegółowiej rzecz o brewjarzu podaje Bouvry w swojém dziele: Expositio Rubricarum Breviarii etc. t. I par. II sect. II art. II. X. S. J.
Brewjarze dawne w Kościele polskim. Niezawodną jest rzeczą, iż jak obrzędy tak i modły przy tychże używane, według zasad, czyli rubryk Kościoła rzymskiego w Polsce zaprowadzone były. Kraje bowiem, z których światło Ewangelji i pierwsi biskupi do nas przychodzili, używały już od dawna liturgji rzymskiej, przez Grzegorza W. poprawionej, a przez ces. Karola W. wszędzie, po obszernych dziedzinach jego, szerzonej. Niemniej gorliwym w zaprowadzeniu jej okazał się Papież Grzegorz VII, którego rządy na te prawie czasy przypadają. Ks. Franc. Rzepnicki, w życiu szóstego arcybiskupa gniezn., Hippolita z familji Ursynów, zgodnie z tém pisze: Post fata Gaudentii, pro praesule Gnesnensi supplex erat Romae, Boleslaus rex, et hunc Hippolitum, Italum nactus est, virum in scientiis et ritibus ecclesiasticis apprime versatum.... Fundata in spiritualibus jurisdictione Hippolitus, accinxit se consecrandis et ordinandis ecclesiis, illisque idoneos designavit rectores. Cantum ecclesiasticum et cerimonias romanis conformes instituit (Vita Praesul. Polon, t. I str. 40). Widzimy więc, że przez pierwotnych biskupów, po większej części z Włoch do nas przybywających, obrządek i ceremonje rzymskie, z odpowiedniemi księgami, zaprowadzane i zalecane bywały. Ztąd to i sposób modlenia się i wielbienia Boga, w brewjarzu zawarty, nie inny mógł być, jak tylko rzymski. Gdy jednak każdy kościół ma swoich szczególnych patronów i niektóre jeszcze wyłączne zwyczaje, więc i brewjarze polskie mieszczą w tym względzie pewne, wyłącznie sobie właściwe odmiany. Zbyteczném przecież byłoby tu rozbierać je drobiazgowo. Dość będzie wskazać wydatniejsze rysy, różniące stare brewjarze naszych djecezji bądź od siebie wzajemnie, bądź od dzisiejszego. Po bibljotekach i notach bibljografów znajdujemy tylko brewjarze, drukowane dla kościołów: gnieznieńskiego, krakowskiego, płockiego, poznańskiego i włocławskiego. Inne zapewne, unikając wydatku na koszta druku, używały brewjarza kościoła metropolitalnego, a własne swoje officja posiadały w trwałych odpisach pargaminowych. Dziś jeszcze, po wszystkich niemal bibljotekach kapitulnych przechowują się takie manuskrypty, nie
