de la doctrine catholique (Wykład nauki katolickiej... przekładania X. Jaśkiewicza, Warsz. 1762, Kalisz 1781; Wykł. n. katolickiego Kościoła i t. d. przełoż. przez X. Mich. Korczyńskiego, Lwów 1827), jedyna praca tego rodzaju. Mnogością aprobat zjednała sobie znakomitą w Kościele powagę. W dziele tém nie tyle zajmuje się dowodzeniem punktów zaprzeczanych przez protestantyzm, ile raczej przedstawieniem czystej nauki katolickiej, oczyszczając ją ze wszystkich przekrzywień i dodatków, jakie na jej rzecz poczynili protestanci. Ukazanie się tej książki miało przedziwny skutek: zaraz wrócili na łono Kościoła dwaj wnukowie sławnego Duplessis Mornay, markiz Dangeau i jego brat, a w krótce potém i marszałek Turennjusz. Protestanci wszelkich używali sposobów na oczernienie dzieła, zanim ono jeszcze wyszło: nazywali je jednostronném, zapowiadali, że pominięte tam będą kwestje drażliwe, i przepowiadali cenzurę rzymską. Tymczasem, zamiast nagany, Innocenty XI publicznie tę książkę zalecił; jakoż zaraz przetłumaczona na wiele języków, szeroko się upowszechniła. Posypały się rozbiory, odpowiedzi, krytyki nietylko ze strony francuzkich, lecz i niemieckich protestantów. Brueys, który później został katolikiem, Bastide, Noguier, Jurieu, Basnage, Alberti, Scultet i wielu innych występowało w szranki. Dziwném może się wydać, aby książeczka o 60 stronicach, napisana po prostu, bez pretensji, nie polemicznej treści, mogła wywołać taki wielki ruch i krzyki w nieprzyjacielskim obozie. Ale właśnie jej prostota, jasność wykładu, usuwającego wszelkie dwuznaczne tłumaczenia, działały silnie na umysły i dla tego wywołały gniewy na dzieło i autora. Najobszerniejszą pracą Bossueta jest dzieło: Histoire des variations (Historja zmian), arcydzieło jasnego i wymownego wykładu. Jest to doskonały obraz ciągłego przemieniania dogmatów reformy, od początku aż do XVII w. Są jednak w tym obrazie pewne luki. Bossuet nie znał języka niemieckiego i angielskiego, korzystał tylko ze źródeł łacińskich i z tego co było tłumaczone na francuzki. Robiono mu w Niemczech nadzieję pojednania z Kościołem, dla tego w celach ironicznych nie uwydatnił, jakby należało, wszystkich następstw nauki protestanckiej, i przedewszystkiém zawsze wyszukuje takich zwrotów w symbolach i takich teologów, którzy najwięcej zdają się zbliżać do nauki katolickiej. Rozumie się, że dzieło tym sposobem wiele traciło na historycznej i naukowej swojej wartości. Cf. wyżej s. 40. Po Historji zmian następuje szereg pism, mających na celu obronę pewnych dogmatów, lub obrzędów, przeciwko zarzutom protestantów, jak De la Communion sous les deux espèces (o Kommunii pod dwiema postaciami) 1682 r. niedokończone; La Tradition défendue sur la matiére de la Communion sous une espèce, przeciwko zarzutom predykanta de la Roque z Rouen; potém Sześć uwag na listy ministranta Jurieu przeciwko Historji zmian; Explication de l’Apocalypse 1689, przeciwko tłumaczeniom protestanckim; dwie Instructions pastorales (nauki pasterskie): pierwsza wylicza obietnice uczynione Kościołowi, druga odpowiada na zarzuty Basnage’a; Explication apologetique de la Messe (apologetyczny wykład Mszy). B. nie był za odwołaniem edyktu nantejskiego i uważał je za wielki błąd Ludwika XIV; po spełnieniu go jednak aprobował i chwalił w swojej mowie pogrzebowej nad kanclerzem Tellier. Podzielał bowiem przekonanie wielu sądzących, że tym sposobem położy się tamę zamieszkom religijnym i przywróci się jedność wiary we Francji. Względem jansenistów zachowywał się B. pobłażliwie z począt-
