rodzi się z błyskawicy. Szóstym jest dźwięk. Siódmym nareszcie cielesne zebranie działania innych właściwości — istotna mądrość, ciało Boże. — Z teogonicznym procesem łączy się kosmogoniczny. Świat stworzony jest z „wiekuistej natury,“ z „siedmiu duchów“ (kształtów natury) wiekuistej natury. W duchu Boga idea świata była odwieczna; wiekuista natura w Bogu jest owém fiat, stań się, przez jakie wola nadaje istotę temu, co widzi ona w wiekuistej mądrości. Wszystkie tedy kształty natury, jakie są w Bogu, są i w świecie; tylko że w Bogu znajdują się one w zgodności (w temperaturze, w konkordancji), w świecie zaś wyszły z tej zgodności, są w rozróżnieniu. Tym sposobem powstanie świata jest pierwszego rodzaju emanacją z Boga. „Wiekuisty Bóg, mówi Boehme, wszystko stworzył wiekuistém swojém słowem z siebie, t. j. z dwóch swoich własności, z wiekuistej natury, czyli z gniewu, i z miłości łagodzącej gniew, czyli naturę. Stworzenie jest tchnieniem na zewnątrz, lub wypowiedzeniem istoty Boga. Bóg jest istotą wszystkich istot. Jest on jeden i wszystko; co nazywamy stworzeniem, jest tylko igraniem Boga z samym sobą.“ Świat jest tedy trzecim pierwiastkiem, wypływającym z dwóch pierwszych pierwiastków w Bogu. — Przeciwieństwo pomiędzy światłem a ciemnością w Bogu, pojmuje Boehme nietylko jako naturalne, ale jako etyczne, jako przeciwieństwo dobrego i złego. Istota istot, mówi on, jest jednością, ale w rodzeniu swojém dzieli się na dwa pierwiastki, światło i ciemność, dobro i zło. W pierwszym pierwiastku Bóg jest piekłem, w drugim jest niebem. Tylko że złe w Bogu się nie objawia: dobro trzyma je na uwięzi. W świecie stworzonym rzecz się ma inaczej. Kształty natury nie są tu w temperaturze, w zgodności, dla tego przeciwieństwo dobrego i złego ukryć się nie może, ale musi wystąpić na jaw. Ztąd ciągła w świecie walka jest kosmiczną koniecznością. W każdej rzeczy jest dobre i złe i właśnie na tém przeciwieństwie polega narodzenie życia. Jak dobre tak i złe w ostatnim rezultacie pochodzi z Boga; ponieważ jednak złe pochodzi z pierwszego pierwiastku w Bogu, a Bóg nie nazywa się Bogiem z tytułu tego pierwiastku, przeto można mówić, że Bóg nie jest przyczyną złego. — Człowiek jest obrazem Bożym, a zarazem mikrokosmem (małym światkiem). Ale w istocie i życiu trzy również tkwią pierwiastki. I tak, dusza jego dzieli się na ognistą, światłą i zwierzęcą. Ognisty pierwiastek duszy, pochodzący z wiekuistej natury, przez Boży pierwiastek światła podniesiony został do podobieństwa Bożego, i to stanowi duszę światła. Do duszy zwierzęcej należy rozum i cała światowa nauka i mądrość; pochodzi ona z gwiazdy i powstaje razem z ciałem; tylko duszę światłą z jej ognistym pierwiastkiem tchnął Bóg w pierwszego człowieka po stworzeniu jego ciała. Ciało także dzieli się trojako: na niebieskie, gwiazdowe i żywiołowe. — Odpowiednio do pochodzenia duszy z trzech pierwiastków, każda jej część pozostaje pod wpływem swego przyciągającego ją pierwiastku. W człowieku tedy walczą o człowieka trzy pierwiastki. Od niego zależy oddać się jednemu lub drugiemu. Któremu się on odda, pierwiastkowi ziemskiemu, piekielnemu, czy niebieskiemu, ten go opanowywa i daje mu swoje obyczaje, swoją wolę i jest mu przewodnikiem. — Na tych pojęciach wstępnych opiera się nauka Boehme’go o upadku grzechowym i odkupieniu. Świat stworzony był pierwotnie w niebieskim, ubłogosławionym stanie Księciem świata był anioł. W skutek upadku aniołów, rozpadł się cały ów świat pierwotny, stracił swoje świetność, upadł. Co wprzód było nie-
