cyzji w materji wiary; prawo czuwania nad jednostajnością liturgji i nad zachowywaniem powszechnych praw Kościoła; prawo czynienia kroków, zabezpieczających czystość wiary i moralności, jeśli ona jest zagrożoną w Kościele; prawo brania udziału w soborach powszechnych; prawo zasiadania i należenia do rozpraw i decyzji na tychże soborach, oraz ogłaszania, jako prawa ogólnie i powszechnie obowiązującego, dekretów soborowych, odnoszących się do karności. Odnośnie zaś do swojej djecezji, biskup posiada ogół praw, stanowiących szczegółową jego władzę, której wykonywanie jest zarządem djecezji; a tutaj, jak i w Kościele powszechnym, władza biskupia dzieli się na trzy gałęzie: to jest nauczającą, kapłańską i dyscyplinarną. Co do praw i obowiązków władzy nauczającej (jura magisterii), biskup ma posłannictwo wyznawania, utrzymywania i rozszerzania czystej nauki w swojem terrytorjum, już to starając się o postęp w nauczaniu wiary prawdziwej, już też ochraniając ją od zepsucia i sfałszowania. Może i powinien czuwać, aby pilnie i gruntownie słowo Boże było opowiadane. Jako najwyższy nauczyciel swej djecezji, powinien w swoim kościele sprawować urząd opowiadania słowa Bożego: praedicationis munus, quod episcoporum praecipuum est, jeżeli rzeczywistej przeszkody nie znajduje; w razie zaś przeszkody, powinien się kim innym zastąpić. Również czuwać jest obowiązany, aby słowo Boże sumiennie głoszone było po parafjach przez proboszczów, a w razie, gdyby proboszczowie nie mogli, przez kaznodziejów, których na koszt proboszczowski posłać winien (Conc. Trident. ses. 5 cap. 2 de Ref., ses. 24 c. 4 de Reform.). Tylko biskup sam może udzielić władzę opowiadania słowa Bożego: kapłani, którzy z obowiązku urzędu swego, nie mają kaznodziejskiej powinności, winni biskupa o pozwolenie prosić; również professorowie w szkołach teologicznych i nauczyciele religji po szkołach publicznych, powinni mieć upoważnienie biskupa. Jeżeli w takich szkołach objawi się kierunek nieprzyjazny dla religji, biskupa obowiązkiem jest temu zaradzać, a w potrzebie udać się do rządu o pomoc. Jako mający obowiązek rozkrzewiania czystej nauki i czuwania nad jej utrzymaniem, biskup powinien wiernym wskazać lub podać katechizm, obejmujący w streszczeniu naukę Kościoła, jasno i w sposób do pojęcia łatwy napisany, a przeciwko pismom niebezpiecznym wierze i obyczajom wykonywać cenzurę, już to nie pozwalając ich drukować, już też wydrukowanych czytać zabraniając; powinien także powstać przeciw błędom heretyckim, wdzierającym się do jego djecezji, i zawiadomić o tém Stolicę Świętą. — Prawa i obowiązki kapłańskie (jura ordinis, ministerii) odnoszą się do administrowania sakramentów, przez Chrystusa ustanowionych. Od początku biskupi niektóre z tych praw kapłanom pozostawili, i do dzisiaj oni je jeszcze wykonywają. Nazywają się one prawami wspólnemi, jura ordinis communia, bo służą i biskupom i kapłanom, a takiemi są: sprawowanie ofiary Mszy św., administrowanie sakramentów prócz Kapłaństwa i Bierzmowania. Biskup prawa te wykonywać może nietylko w swoim katedralnym kościele, ale i we wszystkich swej djecezji; że jednak zarząd całej djecezji czas mu zajmuje, przeto funkcje te kapłańskie wykonywa w katedrze przez prałatów i kanoników kapituły, a w innych kościołach przez proboszczów i innych upoważnionych kapłanów. Ale, oprócz tych wspólnych praw kapłańskich, ma biskup inne, wyłącznie mu służące: te nazywają się prawami własnemi lub zarezerwowanemi, jura ordinis propria seu reservata, prawami biskupiemi w ścisłém znaczeniu, pontificalia. Takie-
