nych i klasztornych. W miarę jednak, jak i laicy zaczęli się garnąć do nauk, duchowni nie zamykali przed nimi swych bibljotek. O bibljotece klasztoru benedykt. śś. Ulryka i Afry w Augsburgu czytamy, że w XIV wieku wypożyczano z niej książki obcym, i to bez żadnej kaucji (volentibus enim mutuabantur libri sine caucione), nawet w dalsze strony (Steichel, Achiv. f. d. Gesch. d. Bisth., Augsb. t. I). W XV w. w tymże klasztorze bracia znosili cierpliwie hałasy osób świeckich, do bibljoteki klasztornej uczęszczających, lecz jej przed nimi nie zamykali. Niedogodności tej zaradził dopiero opat Melchior (1458—1474) r. 1471, i urządził „bibliothecam seu liberariam, ita ut per ejus aditum nulla fieret fratribus inquietacio, sed per locum capitularem, ubi illa non possunt fieri, sicut antea pluries factum est, quando aditus seu introitus librarie fuit in dormitorio, ascendendo per gradus circa cellam Prioris et super januam dormitorii intrinsecus, et tales inquietudines et strepitus sepius facte sunt tempore inconsueto, ut post conpletorium sive horam lectionis aut dormicionis, que omnia erant fratribus gravamina maxima, quia audierunt clamores secularium, qui nesciunt silencium nec norunt differencias locorum religiosorum (ib. III 286). Z klasztoru St. Ouen (w Rouen) przechowały się spisy książek wypożyczonych osobom obcym, w latach 1372, 1373 i 1378, (Delisle, Biblioth. de l’ecole de Chartes, III 1, 227). Przy wypożyczaniu zachowywano ostrożności. Tak w Münster, w r. 1362 kapituła poleciła kustoszowi swej bibljoteki (custos bibliothecae nostrae), aby książki wypożyczał osobom należącym do kościoła katedralnego (de gremio ecclesiae nostrae); innym zaś tylko za upoważnieniem kapituły (Serapeum 27, 138). W Paryżu, gdzie ze wszystkich stron zbiegali się ludzie chciwi nauki, zdaje się, że wielka liczba książek zakonnikom ginęła wskutek wypożyczania. Niektórzy z tego powodu przysięgali, że nikomu żadnej książki za klasztor nie pożyczą. Zapobiegając temu samolubstwu, synod paryzki z r. 1212, wydał rozporządzenie takie: „Interdicimus inter alia viris religiosis, ne emittant juramentum de non commodando libros suos indigentibus, cum commodare inter praecipua misericordiae opera computetur. Sed adhibita consideratione diligenti, alii in domo ad opus fratrum retineantur, alii secundum providentiam abbatis cum indemnitate domus indigentibus commodentur. Et amodo nullus liber sub anathemate teneatur, et omnia praedicta anathemata absolvimus (Mansi, Concil. XXII 832, cf. 821. Cf. Wattenbach, s. 338...). — Po wynalezieniu druku, bibljoteki kościelne i klasztorne pomnażały się z większą szybkością, niż dawniej. Kupowali wprawdzie książki i ludzie świeccy, lecz przy katedrach i klasztorach zawsze, pod względem obfitości dzieł, pozostało pierwszeństwo, tak, iż prawie wszystkie publiczne bibljoteki, w Europie dziś egzystujące, główną wartość swoją zawdzięczają tylko bibljotekom poduchownym, jak o tém historja każdej z nich przekonywa. X. W. K.
Bibliotheca Patrum, tytuł kilku publikacji, mieszczących w sobie dzieła Ojców śś. i pisarzy kościelnych. Zbiory takowe dadzą się podzielić na ogólne, w których się mieszczą wspomniane dzieła bez żadnego względu na treść lub inne okoliczności, i częściowe, obejmujące dzieła jednej treści (np. ascetyczne, historyczne, polemiczne apologetyczne, i t. p.), lub pochodzące od pisarzy pewnej części Kościoła (np. greckich, hiszpańskich i t. p.), albo pewnych zakonów. Wyliczamy tu tylko te, które noszą tytuł Bibliotheca, o innych ob. a. Ojcowie Kościoła. Z ogólnych
