i socynjanie w tychże najjaśniejszych dowodach upatrywali tylko poparcie swoich doktryn. Jasném jest znaczenie słów: To jest Ciało moje, a tymczasem trzy sekty (luterań., zwingliań., i kalwin.) spierały się o ich rozumienie i dwieście rozmaitych wykładów podawały, w skutek czego nawet rozdzieliły się na wielką liczbę odcieni (Bellarmin, De Eucharistia l. 1c. 8 n. 2). O zadosyćuczynieniu (satisfactio) dwadzieścia, a o grzechu pierworodnym szesnaście różnych wykładów dawali wyznawcy augsburskiej konfessji (Th. Moore, Voyage d’un jeune Irlandais, trad. de l’angl., Paris 1836 s. 384). c) Jeżeli w rozumieniu Biblji, o ile ona słowo ludzkie zawiera, hermeneutyka nie jest wystarczającą, to daleko mniej może wystarczać do rozumienia Biblji, jako słowa Bożego, bo każde proroctwo pisma nie dzieje się własnym wykładem (II Petr. 1, 20). d) Bibija nie zawiera zupełnego Objawienia, jak to wykazaliśmy wyżej § 9; więc egzegeta musi szukać objaśnienia Biblji tam, gdzie toż Objawienie w zupełności jest dane, komu powierzone było nauczanie słowa Bożego (ob. Kościół). Z tych powodów uznać musimy, że wykład naukowy, aczkolwiek bardzo pomocny do rozumienia Biblji, jednak nie może być wystarczającym, choćby tylko dla tego, że nie daje pewności o rozumieniu prawdziwém. C. Nadto jeszcze wykład naukowy, prywatny, jeżeli nie będzie miał nad sobą powagi ograniczającej go, prowadzi do takich samych nadużyć, co rozum bez wiary, i staje się przyczyną wielu złych skutków. Już św. Augustyn zauważył, że sekty powstały ze złego wykładu Biblji[1], a mnóstwo faktów możnaby przytoczyć z różnych epok na dowód, jak samowolny wykład jest niebezpiecznym. Np. Orygenes, nad którego w swym czasie nie było bieglejszego krytyka i egzegety (ob. a. siedmdziesiąt. Orygenes), okaleczył się, tłumacząc literalnie Mat. 19, 12. Kwakrowie utrzymują, że niewolno wcale przysięgać, z powodu Mat. 5, 34. Niektórzy do śmieszności dochodzili, trzymając się literalnie Biblji. Tak np. włazili na dachy dla czytania Ewangelji, bo napisano Mat. 10, 28: „Co w ucho słyszycie, przepowiadajcie na dachach;“ inny z jak największą powagą Ewangelje swemu psu wykładał, bo wyczytał Mar. 16, 15. „Opowiadajcie Ewangelję wszemu stworzeniu,“ Karlostad (ob.) był najprzód katolikiem, a opierając się na czystém słowie Bożém, został luteraninem, potém anabaptystą, potem sakramentarzem; dalej ożenił się; wreszcie został piekarzem, aby pocić się przy robieniu chleba, bo napisano w Gen. 3, 19: „W pocie oblicza twego będziesz pożywał chleba.“ Ob. Perrone, Praelect. Theol. Tract. de Locis theolog. par. II c. 3 (ed. Paris 1863 t. IV.) Fakt Orygenesa przypomina dziś istniejącą w Rossji sektę tak zwanych skopców, która podobnież się okalecza, sądząc, że tekst Mat. 19, 12 należy rozumieć literalnie i jako przykazanie ścisłe. Porówn. niżej § 18. D. Potrzebny jest zatem wykład dogmatyczny. Z definicji jego (ob. wyżej na początku tego §) wypływa, że a) zaradza niedostatkowi her-
- ↑ Haereses ortae sunt dum Scripturae bonae intelligantur non bene, et quod in eis non bene intelligitur, etiam temere et audacter asseritur. S. Augustin in Joan. tract. 18 n. 1.
