Bezy[1]. W drugiém (1582) weszły już w tekst wspomniane marginesowe warjanty, jako też poprawki na domysł, które kalwinizmowi schlebiać się zdawały. Następne wydania są z lat 1589 i 1598. Po Erazmowych, one największą miały wziętość i z nich wyszedł tak zwany f) Textus receptus. Nazwa, jego pośzła od słów przedmowy przy wydaniu r. 1633: „Textum habes nunc ab omnibus receptum, in quo nihil immutatum, aut corruptum damus“. Wyszedł pierwszy raz r. 1624, w Leydzie (Lugduni Batavor.), z drukarni Elzewirów, przez nich, czy też przez A. Thysiusa opracowany. Drugie wydanie, ze wspomnianą przedmową Thysiusa, wyszło r. 1633. Textus receptus rzeczywiście niczém inném nie jest, tylko zlewkiem edycji Stefanowej (1550) i Bezy (1565), i w w. XVII zajął miejsce wszystkich poprzednich wydań. Przedrukowywali go: Stefan Curcellaeus (Amsterodami 1658), z dodaniem na brzegu warjantów z kilku cennych kodeksów[2]; Jan Morinus, oratorjanin (Paris 1628), i inni. Morinus przyczynił się do rozpowszechnienia tekstu przyjętego między katolikami. Właściwiej nazwaćby się powinno wydanie elziwirskie: „editio vulgaris“ albo „plebeia,“ „tolerata,“ bo pod względem krytyki jest „vix tolerabilis“ (ledwo znośne). — Wyliczyliśmy już poprzednio kilka wydań, z materjałami krytycznemi (warjantami). Od w. XVII liczba takich wydań, z materjałem coraz obfitszym, wzrasta. Na tém polu zasługują na wspomnienie: g) Brianus Waltonus, w 6 tomowej Polyglocie (ob.) dał r. 1657 tekst trzeciej edycji Stefanowej i warjanty z kodeksu A (w tomie V tejże Polyglotty); a nadto wielką położył zasługę w krytyce, przez zestawienie obok tekstu przekładów: syryjskiego, arabskiego, etjopskiego i perskiego. W tomie VI znajdują warjanty z editio regia (trzecia Stefanowa), z kilkunastu kodeksów, i warjanty Veleza[3]. h) Jan Fell, anglikański biskup oksfordzki, wydał tekst Szymona Curcellaeusa w Oksfordzie (Oxonii) 1675, przy którym dał warjanty ze 100 kodeksów i z przekładów: koptyckiego i gotyckiego. Dziełem tém wykazał, że pomimo mnóstwa różnic między kodeksami, tekst biblijny zachował się w całości, bez nadwerężenia treści, i) Jan Mill (Millius) przez 30 lat porównywał tekst trzeciej edycji Stefanowej z kodeksami i cytatami Nowego Test., znajdującemi się w pismach ojców św., jako też z przekładami, i wypisał około 30,000 warjantów. Dzieło jego (Novum Test.) pierwszy raz wyszło w Oksfordzie 1707 r.; z uzupełnieniami wydał Ludolf Küster 1710 (Amsterdam) i drugi raz 1723 (Lipsiae). Obszerny wstęp (Prolegomena), w którym Mili opisał dokła-
- ↑ Rzeczywiście pierwsze wydanie Bezy wyszło r. 1556. Wiele innych pod jego imię podszywano. Właściwie Bezy wydania mało się różnią od Stefanowych i mało są cenione nawet przez protestanckich krytyków (Ob. Ernesti, Institutio Interpretis N. T. ed. 4, Havn. 1776 s. 113. Bengel, Introd. in crisim N. T. Apparat. crit. pars. I § 27).
- ↑ W następném wydaniu (1675) Curcellaeus lepsze warjanty umieścił w tekscie.
- ↑ Lectiones Velezianae. Autorem ich jest Piotr Fraxardus de Velez. Miał on te warjanty zebrać z 16 greckich kodeksów, lecz po większej części pochodzą one z kodeksów Wulgaty, a Velez przełożył je na język grecki, jak to wykazał Herbert Marsh, w uwagach do Michaëlis Introd. in N. T. t. I.
