zaniechać, z powodu osłabionego zdrowia, części swoich obowiązków. Kiedy wszakże w następnym roku rozeszła się o nim wieść, że umarł, a przed śmiercią nawrócił się, napisał satyrę przeciwko jezuitom, których posądzał o wymyślenie owej nowiny, choć w istocie całą tę sprawę uknuli, razem z Bezą, reformowani, aby mieć pretekst do prześladowania jezuitów. W następnym roku Beza udawał się do Henryka IV, który prowadził wojnę z księciem sabaudzkim i znajdował się wtedy w okolicach Genewy. Celem poselstwa było wyjednać u króla zburzenie fortecy św. Katarzyny, zbudowanej nieopodal Genewy przez księcia sabaudzkiego. Henryk przychylił się do prośby Bezy, który, przez wdzięczność, dedykował mu ostatni swój utwór poetyczny, p. t. Votiva gratulatio. D. 13 Paźdz. 1605 r., w 86 roku życia umarł Beza, nie wyrzekłszy się swoich błędów, pomimo to, że św. Franciszek Salezy trzykrotnie udawał się do Genewy, aby go z Kościołem pogodzić. Beza w takim stosunku znajdował się do Kalwina (którego życie opisał w dziele: Histoire de la vie et de la mort de J. Calvin, par Th. de Bèze, Gen. 1564; augmentée de nouveau et deduite selon l’ordre du temps, quasi d’an en an, Gen. 1565. Cf. Henry, Das Leben Joh. Calvin’s, des grossen Reformators), jak Melanchton do Lutra, gdyż obaj opierali się na samodzielnych charakterach swoich nauczycieli. Lecz Beza tém się różnił od Melanchtona, że pozostał wiernym Kalwinowi do końca życia, kiedy tymczasem Melanchton coraz więcej oddalał się od Lutra i zbliżał się do kalwińskich teorji, zaczém poszły podejrzenia, obelgi i upadek jego powagi między współwyznawcami. Co się tyczy nauki, Beza w niczém się nie różnił od Kalwina, jakkolwiek we wszystkich jego usiłowaniach porozumienia się z luteranami, przebija się dążność do łagodniejszego pojmowania nauki kalwińskiej, szczególniej o Eucharystji, dążność, której na przeszkodzie stawała zwykle podejrzliwość własnej jego partji, a mianowicie berneńskich i zurychskich teologów. Oprócz wyżej wspomnianych pism Bezy, należy tu jeszcze wymienić następujące jego dzieła: Confessio christianae fidei et ejusdem collatio cum papisticis haeresibus, i Volumen tractationum theologicarum, in quibus pleraque christianae religionis dogmata adversus haereses nostris temporibus renovatas, solicie ex verbo Dei defenduntur. Dupin, który podaje z nich dość obszerne wyciągi (w swojém dziele Bibliothèque des auteurs séparés de la communion de l’Église rom. du XVI et XVII siècle, Paris 1718), mówi, że trudno znaleść coś nad nie złośliwszego, pod względem zupełnego skażenia nauki katolickiej. Traktaty polemiczne przeciwko Castalionowi: Ad Seb. Castellionis calumnias, quibus unicum nostrum fundamentum i. e. aeternam Dei praedestinationem evertere nititur, responsio; Responsio ad defensiones et reprehensiones Seb. Castellionis, quibus suam N. T. interpretationem adversus Bezam et ejus versionem vicissim reprehendere conatus est. Przeciwko Ochinowi napisał Beza: De polygamia et divortiis i De repudiis et divortiis, w których zbija twierdzenie Ochina, że poligamja i teraz jest dozwoloną, skoro ją znali w Starym Zakonie. Dzieło De pace christianarum ecclesiarum constituenda consilium ad S. Caes. Majestatem et R. I. status Augustae congregatos, mające na celu przywrócenie pokoju religijnego, wywołało jeszcze większe zamieszanie. Oprócz tego, prowadził on piśmienną polemikę z Brenzem, Selneccerem, Andreae, Klaudjuszem de Xaintes i Franc. Baldwinem. Do satyrycznych utworów Bezy należą: Comédie du pape malade, par Trasybule Phénice, Gen. 1561, i satyra na Cochlaeusa, Bre-
