Bellarmin, zająwszy katedrę w kollegjum rzymskiém, przez lat 12 wykładał tam, z wielką sławą i w obec tłumnie zbierających się słuchaczów, znakomite swoje prelekcje polemiczno-religijne, które później wydane, stanowią dzieło: Disputationes de controversiis fidei adversus hujus temporis haereticos. Wyszły one po raz pierwszy w Rzymie, w 1581 r., w 3 tomach in folio i miały wielką liczbę przedruków w różnych formatach, krajach i miastach. Jest to dzieło najdokładniejsze ze wszystkich, jakie dotąd wydano w obronie zasad wiary katolickiej, przeciw protestantyzmowi; przyniosło też ono autorowi sławę nieśmiertelną, tak dla ogromnej erudycji, jak dla pełnej godności polemiki, z jaką występuje przeciwko przeciwnikom. Spokojną jego naturę cechuje dobrze często powtarzane przezeń zdanie: „Lepsza jest uncja pokoju, niż funt zwycięztwa“ [1]. Wkrótce potém wydał Bellarmin nowe dzieło: De translatione imperii Romani a Graecis ad Francos, zwrócone przeciw protestantowi Flacjuszowi Illirykowi i pismu jego: De indulgentiis et jubilaeo. Bellarmin używał w Rzymie tak wielkiej wówczas powagi, iż Papież i kardynałowie radzili się go w ważniejszych sprawach. Sykstus V, szczególniejszy wielbiciel Bellarmina, zasięgał jego zdania w sprawie nowej edycji Wulgaty, wysłał go w roku 1590 do Francji, w towarzystwie kardynała legata Cajetano, aby, w kollokwjach z teologami kalwińskimi, bronił interesów kościoła francuzkiego, silnie wówczas zaniepokojonego napaściami hugonotów. Było to właśnie w rok po śmierci Henryka III, zamordowanego przez Jakóba Clément (1 Sierpnia 1589), już po obraniu przez ligę na tron francuzki kardynała Bourbona, z pominięciem legalnego pretendenta, naówczas jeszcze hugonota, Henryka króla Nawarry. Związkowi dokładali wszelkich starań, aby pozyskać sobie Bellarmina, a przez niego Papieża, lecz przezorny jezuita oparł się wszelkim namowom, usunął od intryg politycznych i pracował na polu czysto religijném i teologiczném. Bellarmin pozostawał właśnie w Paryżu w chwili, gdy Henryk IV obległ tę stolicę (1590 Maj i Czerwiec). Cierpiał on wraz z innymi wszystkie okropności oblężenia. W tym czasie umarł Papież Sykstus V (24 Sierpnia 1590), a następca jego, Grzegorz XIV, wstąpił na drogę innej polityki, względem Francji. Oświadczywszy się za ligą, odwołał Bellarmina z Paryża. Z polecenia Grzegorza XIV i Klemensa VIII, pracował Bellarmin nad poprawą Wulgaty Sykstusa V. Roku 1592 otrzymał nominację na rektora kollegjum jezuitów w Rzymie, a w trzy lata później (1595) został prowincjałem zakonu w królestwie Neapolitańskiém. Lecz wkrótce potém (1597) Klemens VIII wezwał go do Rzymu, mianował, w miejsce Franciszka Toledo, swoim teologiem, członkiem inkwizycji, egzaminatorem biskupów, aż nakoniec, mimo pokornego oporu Bellarmina, przyoblekł go kardynalską purpurą (1599). Godności nie zepsuły go jednak: pozostał on i nadal pokornym zakonnikiem, stale przestrzegającym reguły; unikał wielkiej okazałości, prawie niezbędnej na tak wysokiém stanowisku i codziennie niemal dawał dowody największej abnegacji. Mimo to, zachował całą szlachetną odwagę w wypowiadaniu swoich przekonań i niejednokrotnie zwra-
- ↑ Uniwersytety w Oxfordzie i Cambrigde wyznaczyły oddzielne katedry do zbijania polemicznych prac Bellarmina.
