ła, jakie Bakon zamierzał wydać, w 6 częściach, p. t. Instauratio magna. Materjały do 3 części zawiera Sylva sylvarum, czyli Natural history. Nareszcie Sermones fideles, ethici, politici, oeconomici, sive Interiora rerum, do których sam autor wielką przywiązywał wagę. W pismach tych, Bakon zamierzał przeprowadzić całkowite przekształcenie nauk. W nauce spółczesnej upatrywał on brak pewnej podstawy i dobrej metody, i dla tego nauka ta, jego zdaniem, zamieniała się albo w czysty empiryzm, albo też w jednostronny dogmatyzm, polegający na wyłączném kombinowaniu pojęć oderwanych, a przeto daleki od rzeczywistości i bezpożyteczny dla życia. Empirycy, mówi Bakon, zbierają tylko jak mrówki; dogmatycy znowu (rozumowi) przędą z siebie tkankę jak pająki; prawdziwa zaś filozofja robić powinna, jak robią pszczoły, t. j. drogą obserwacji i badania wyszukiwać swój materjał, ale nie na to tylko, aby go schować w pamięci, jako martwy kapitał, lecz, aby obrobić go i przekształcić za pośrednictwem rozumu. Wszystkie nauki, odpowiednio do trzech głównych władz duszy: pamięci, fantazji i rozumu, dzieli on na historję, poezję i filozofję. Nauką jednak, w ścisłém znaczeniu, jest dlań tylko filozofja, która dzieli się znowu na trzy części, odpowiednio do trzech przedmiotów ludzkiego poznania, jakiemi są: Bóg, człowiek i natura. Filozoficzna nauka o Bogu, nie daje się dalej dzielić. Filozoficzna nauka o człowieku dzieli się na antropologję (philosophia humana) i filozofję społeczną (ph. civilis). Antropologja dzieli się znów na somatologję i psychologję, a z tą ostatnią wiąże się logika i etyka. Pierwsza, jako nauka o kierowaniu poznania ku prawdzie, druga, jako nauka o kierowaniu woli ku dobru. Filozofja natury ma za przedmiot częścią poznanie, częścią stosowanie praw natury, i dla tego w części jest naukową, w części praktyczną. Naukowa fil. natury, o ile bada przyczyny działające, nazywa się fizyką; o ile bada cele, nazywa się metafizyką. Praktyczna część fil. natury, o ile stosuje fizykę, nazywa się mechaniką; o ile stosuje metafizykę, nazywa się magją naturalną. Matematyka jest pomocniczą nauką fizyki. Główną i przedniejszą częścią całej filozofji jest u Bakona filozofja natury. Stanowi tu ona oś całej filozofji i jest matką wszystkich jej gałęzi. Główném bowiem zadaniem filozofji jest odkrycie praw natury, a następnie, stosowanie ich do wynalazków, i rozszerzanie tym sposobem panowania człowieka nad naturą. W obec filozofji natury, skromne tu miejsce zajmują inne jej części. Teologja naturalna może tylko odeprzeć ateizm. Że Bóg jest i jest rządcą świata, można dowieść z dzieł jego. Sławne, pod tym względem, jest wyrażenie Bakona, że lekkie zakosztowanie filozofji, prowadzi do ateizmu, głębsze zaś jej badanie, prowadzi znowu do religji (Leves gustus in philosofia movere fortasse ad atheismum, sed pleniores haustus ad religionem reducere: De dign. et augm. sc. 1. p. 30. Verum est, parum philosophiae naturalis homines inclinare in atheismum, at altiorem scientiam eos ad religionem circumagere: Serm. fid. 16). Gdy bowiem umysł ludzki bada przyczyny wtóre, w ich odosobnieniu, może niekiedy na nich poprzestać i tym sposobem nie przekroczyć po za stanowisko ateistyczne; ale, gdy się posuwa dalej i poznaje wzajemne połączenie tych przyczyn wtórych, musi podnosząc się ze stopnia na stopień, dojść do uznania Bóstwa i Opatrzności Bożej. Na odparcie ateizmu, Bóg nie potrzebuje działać cudów, cudowność świata wystarcza na to zupełnie. W ogóle, ateizm więcej jest na ustach, jak w sercu ludzi. Dowodzi tego sama ta niespokojna zapobiegli-
