uznaniu samego Papieża. Pius IV, listem na imię arcybiskupa salzburgskiego (pod d. 16 Kwietnia 1564), pozwolił na używanie kielicha przy Kommunji. Podobne uwiadomienia otrzymali: arcybiskup pragski i patrjarcha akwilejski. Wyświęcania utrakwistowskich księży dopełniał odtąd arcybiskup pragski, i utrakwiści używali przyznanych im praw od 1564—1622. Ferdynand wkrótce umarł (25 Lipca 1564); krąje pod jego berłem w zjednoczeniu pozostające, rozpadły się na trzy części, między trzech jego synów (Maksymiljan, Karol i Ferdynand). W chwili śmierci Ferdynanda I, protestanci w wielu krajach koronnych stanowili większość, np. w dolnej Austrji, w innych zaś wyższe stany, albo wyłącznie, albo przeważnie protestanckie. Jeżeli więc protestantyzm, pomimo usiłowań Ferdynanda, tak się rozpostarł w krajach, w których jego zwierzchnicza władza nie mogła być podawana w wątpliwość, tém głębsze korzenie zapuścić musiał w Węgrzech, gdzie podobnie jak w Czechach, jeszcze za czasów Ludwika II, rzucone były pierwsze nasiona niezgody religijnej. Roku 1518 ukazały się w Węgrzech pierwsze dzieła i traktaty, w duchu heretyckim pisane, a z Niemiec sprowadzone; ukazali się też wkrótce kaznodzieje nowej nauki: jednym z pierwszych był Michał Seklosy z Ujhely. Luteranizm najpierwej usadowił się w ziemi Spizkiej i pomiędzy Sasami w Siedmiogrodzie. Rozszerzeniu luteranizmu w Siedmiogrodzie pomagała szczególniej ta okoliczność, że mieszkańcy Hermansztadu oddawna już mieli zatargi z arcybiskupem Granu, Jerzym Szakmari, w kwestji niezależności duchowieństwa od sądów świeckich. Luteranizm zaczął się także szerzyć między Madziarami; już za Ludwika II powstały gminy w Debreczynie, Szarosz-Patak, Ujhely i Munkaczu. Niebezpieczeństwo było tak wielkie, że stany w 1523 r. prosiły króla o wydanie prawa, skazującego odszczepieńców na karę śmierci i konfiskatę majątków. W tym też czasie, Ludwik II zalecił magistratowi Hermansztadu, wyszukać po domach mieszczan wszystkie księgi luterańskie i spalić je na placu publicznym. Lecz liczba stronników reformacji tak już w tém mieście wzrosła, iż katolicy, w piśmie swém do arcybiskupa Granu, skarżyli się, że nie większy wpływ wywiera luteranizm nawet w mieście, w którém sam Luter mieszka. W Budzie, stolicy Węgier, coraz częstsze zdarzały się wypadki przechodzenia na luteranizm. Po nieszczęśliwej bitwie pod Mohaczem (1526), w której Ludwik poległ, położenie Kościoła musiało się pogorszyć, w skutek zatargów o następstwo tronu między Ferdynandem a Janem Zapolya, które nietylko odwróciły uwagę od postępów tak nazwanej reformacji, lecz co ważniejsza, zmusiły obu współzawodników do łagodnego postępowania z protestantami. Oprócz tego, nie mało przyłożyła się do wzmożenia herezji okoliczność, że większa część biskupów poległa w bitwie pod Mohaczem i stolice biskupie, w czasie krwawych zatargów wewnętrznych i wojen tureckich, pozostały nie obsadzone. Majątki kościelne przechodziły w ręce magnatów. Kościół katolicki więc upadał i ubożał. Najznakomitsze familje magnackie przechodziły na protestantyzm: Ballasa, Bathyanyi, Boskay, Forgacs, Kendy i inne. Palatyn Tomasz Nadasdy jawnie popierał reformację: na zalecenie Melanchtona, wziął pod swą opiekę głównego krzewiciela nowej nauki w Węgrzech, Maciej Dévay; za jego staraniem wyszło luterańskie tłumaczenie Biblji na język węgierski. Niektórzy księża katoliccy, a nawet biskupi, jak Marcin Kechety, biskup Vesprimu, i Franciszek Turzo, biskup Neutry, przyjęli naukę reformatorów. Roku
